دیه در قانون مجازات اسلامی به چه معناست ؟ +توضیح کامل دیه اعضای بدن

محاسبه دیه

1.  نوع صدمه و آسیب وارد شده
   محاسبه دیه در درجه اول بسته به نوع صدمه دارد. به عنوان مثال دیه قتل با جراحت و هر کدام از جراحت ها بسته به اینکه در کدام قسمت از بدن فرد باشد با یکدیگر تفاوت دارد. نوع صدمه نیز به چهار قسم می باشد:
   قتل:
   دیه کامل تعلق می گیرد.
   اعضای بدن:
   بر طبق قانون مجازات اسلامی از بین برن هر کدام از اعضای بدن یک فرد مانند گردن، بینی و یا هر قسمت دیگر ملزم به پرداخت دیه کامل می باشد و از بین بردن هر کدام از اعضای جفت مانند چشم، دست، پا و .. ملزم به پرداخت نصف دیه می باشد و بنا به از بین بردن یک جفت از این اعضا دیه کامل تعلق می گیرد.
   منافع:
   منظور حواس پنج گانه و انتظاراتی که از هر کدام داریم می باشد. مانند انتظار دیدن از چشم. در صورتی که هر کدام از این حواس از بین برود به ن شخص دیه کامل تعلق می گیرد.
   جراحات:
   جراحت همان زخم بر روی بدن انسان می باشد. طبق ماده 709 قانون مجازات اسلامی دیه جراحت بر صر و صورت وارد شده است. یکی از آن ها عنوان حارصا را دارد که خراش پوست بدون خونریزی می باشد و به موجب آن یک صرم دیه کامل تعلق می گیرد. اگر در هر جایی از بدن غیر از سر و صورت جراحت وترد شود یک صدم دیه معین آن عضو، دیه حارصه تعیین می گردد.
2. جنسیت
   بر اساس قانون اسلامی جنسیت قربانی از عوامل مهم در تعیین میزان دیه می باشد. بر این اساس دیه به قتل رسیدن زن نصف دیه قتل مرد می باشد. و اگر مورد قتل نبود و و اعضا و منافع و یا جراحت بود تا جایی که کمتر از یک سوم دیه کامل باشد دیه زن و مرد برابر می باشد و در صورتی که از این حد تجاوز کند دیه زن نصف دیه مرد تعیین می گردد. درقانون جدید در صورتی که مجنی جنایت بر علیه مرد نباشد، تفاوت دیه تا سقف کامل دیه مرد توسط صندوق تامین خسارت های بدنی تحت نظر بیمه مرکزی ایران تامین می گردد.
    
3. زمان و مکان ارتکاب جرم 
   در این مورد فلسفه ای با نام تغلیظ دیه وجود دارد. به این صورت که هر گاه اقدام بر قتل فردی در 4 ماه قمری محرم و رجب و ذی‌القعده یا ذی‌الحجه صورت بپذیرد و یا در محوده ی حرم مکه ی مکرمه رخ بدهد برای حفظ حرمت های ماه های حرام و حریم مکه مکرمه باید علاوه بر دیه ی نفس یک سوم دیه نیز پرداخت شود. یعنی دیه کامل به علاوه یک سوم دیه کامل.

   ​

   تفاوت دیه مرد و زن 

   مطابق مواد ۵۶۰ و ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که آسیب و صدماتی منجر به نقص عضو و زوال منافع گردد، میزان دیه زن نصف دیه مرد محاسبه می‌شود. با این حال گفتنی است تامین تفاوت دیه زن و مرد مطابق ماده ۵۵۱ مجازات اسلامی در کلیه جرایم بر عهده صندوق تامین خسارت‌های بدنی است، مانند شرایطی که جهت آسیب وارده، ارش پرداخت شده یا صدمه از نوع جراحات منتهی به زوال منافع یا نقص عضو نمی‌گرد که در این صورت که تفاوتی میان زن و مرد نیست و دیه و ارش زن حتی در صورتی که بیش از ثلث باشد، نصف نخواهد شد و با دیه مرد مساوی است.
   از طرف دیگر، مطابق قانون در تمامی خسارات وارده بر شخص ثالث که از طریق حوادث رانندگی ایجاد و دیه توسط شرکت‌های بیمه پرداخت می‌شود، هیچ تفاوتی میان زن و مرد نبوده و هر دو جنس از دیه کامل برخوردار خواهند شد.
    

   ارش چیست ؟

   ارش، دیه­ ای غیرمقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تأثیر آن بر سلامت مجنیٌ علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه­ ی مقدر و جلب نظر کارشناس، میزان آن را تعیین می ­کند، مقررات دیه­ ی مقدر در مورد ارش نیز جریان دارد، مگر اینکه در این قانون ترتیب دیگری مقرر شود». پس چنانچه از منطوق مواد صریح قانونی به دست می­ آید، دیه، مالی است که به سبب جنایت بر انسان، به وی می­ رسد.
   دیه، ریشه­ ی فقاهتی در نظام حقوقی ما دارد؛  میزان آن را نیز در ابتدای هر سال، رئیس قوه قضائیه طی بخشنامه ­ای اعلام می­ دارد. در کشورهای غیر اسلامی، دیه در قالب غرامت وجود دارد و با در نظر گرفتن موقعیت اجتماعی و درآمد مجنیٌ علیه (کسی که مورد جنایت واقع شده است)، غرامت مشخص شده و توسط جانی به وی پرداخت می­ شود. مشاوره­ ی حقوقی مطالبه­ ی دیه، تخصص و افتخار ماست. پس به یقین و با اطمینان خاطر می ­توان گفت که مشاوره­ ی حقوقی، مسائل مربوط به دیه را حل می­ کند؛ چرا که مواد قانونی در مورد دیه، بحث را تمام کرده و نکته­ ای را فروگذار نکرده است.
    

   انواع دیه و ارش جراحت های وارد شده به سر و صورت 

   • حارصه: خراش پوست بدون اینکه خون جاری شود. (یک صدم دیه کامل)
   • دامیه: جراحت سطحی که باعث بریدگی گوشت شود و همراه خون کم یا زیاد باشد. (دو صدم دیه کامل)
   • متلاحمه: جراحتی که موجب بریدگی عمیق گوشت شود ولی به پوست نازک روی استخوان نرسد. (سه صدم دیه کامل)
   • سمحاق: جراحتی که به پوست نازک روی استخوان برسد. (چهار صدم دیه کامل)
   • موضحه: جراحتی که پوست نازک روی استخوان را کنار بزند و استخوان نمایان شود. (پنج صدم دیه کامل)
   • هاشمه: جنایتی که موجب شکستگی استخوان شود گرچه جراحتی را ایجاد نکند. (ده صدم دیه کامل)
   • مُنَقَّله: جنایتی که درمان آن جز با جابه جا کردن استخوان میسر نباشد. (پانزده صدم دیه کامل)
   • مأمومه: جراحتی که به کیسه مغز برسد. (یک سوم دیه کامل)
   • دامغه: صدمه یا جراحتی که کیسه مغز را پاره کند، که علاوه بر دیه شکستگی سر، موجب ارش پاره شدن کیسه مغز نیز می باشد.
      

   انواع دیه و ارش جراحت های وارد شده به بدن 

   در این زمینه باید گفت جراحات وارد شده به بدن به اندازه نصف جراحات وارد شده به سر و صورت دیه تعلق می‌گیرد. میزان دیات جراحات بدن به شرح زیر می باشد:

   • حارصه: خراش پوست بدون اینکه خون جاری شود. (0.5 صدم دیه کامل)
   • دامیه: جراحت سطحی که باعث بریدگی گوشت شود و همراه خون کم یا زیاد باشد. (یک صدم دیه کامل)
   • متلاحمه: جراحتی که موجب بریدگی عمیق گوشت شود ولی به پوست نازک روی استخوان نرسد. (1.5 صدم دیه کامل)
   • سمحاق: جراحتی که به پوست نازک روی استخوان برسد. (دو صدم دیه کامل)

    

   محاسبه دیه شکستگی اعضای بدن 

   شکستگی در زمره “جراحت” قرار می‌گیرد. بنابراین برای پرداخت دیه آن نیز باید با قوانین پرداخت دیه جراحت بیشتر آشنا شویم. بر اساس قانون مجازات‌های اسلامی، به جراحتی که موجب شکستگی استخوان شود، “هاشمه” گفته می‌‎شود. بنابراین برای پرداخت دیه شکستگی اعضای بدن، به “دیه هاشمه” رجوع خواهد شد.
   • دیه هاشمه اعضای سر صورت، بر اساس دیه کامل انسان محاسبه می‌شود و مقدار آن، برابر با ۱۰ درصد از دیه کامل خواهد بود.
   • دیه هاشمه اعضای بدن، به صورت ده درصد از دیه کامل عضوی که شکستگی در آن رخ داده است، محاسبه می‌شود.

    

   جدول شکستگی دیه اعضای بدن در سال ۱۴۰۱

    
   
    

   ماه‌های حرام کدامند ؟

   در زمان صدر اسلام و حتی پیش از آن، چهار ماه از تقویم قمری به عنوان ماه‌های حرام در نظر گرفته می‌شدند. در این ماه‌ها جنگ کنار گذاشته می‌شد و هدف اصلی از این کار، افزایش امنیت حجاج و افرادی بود که به قصد تجارت، سفر می‌کردند. همچنین در این ماه‌ها، دیه قتل نفس نیز افزایش می‌یافت.

   ماه‌های حرام تقویم قمری عبارتند از:

   محرم

   رجب

   ذی القعده

   ذی الحجه

    

   در قرآن کریم و در آیه‌های ۳۶ و ۳۷ سوره توبه تاکید می‌شود که در این ۴ ماه از سال، جنگ، خونریزی و لشکرکشی باید کنار گذاشته شود:

   إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِی کتَابِ اللَّهِ یوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِک الدِّینُ الْقَیمُ فَلَا تَظْلِمُوا فِیهِنَّ أَنْفُسَکمْ وَقَاتِلُوا الْمُشْرِکینَ کافَّةً کمَا یقَاتِلُونَکمْ کافَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ(۳۶) إِنَّمَا النَّسِیءُ زِیادَةٌ فِی الْکفْرِ یضَلُّ بِهِ الَّذِینَ کفَرُوا یحِلُّونَهُ عَامًا وَیحَرِّمُونَهُ عَامًا لِّیوَاطِئُوا عِدَّةَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ فَیحِلُّوا مَا حَرَّمَ اللَّهُ زُینَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمَالِهِمْ وَاللَّهُ لَا یهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِینَ(۳۷)

   یکی از احکامی که در رابطه با ۴ ماه حرام اجرا می‌شود، تشدید دیه است. به عبارتی دیگر، در صورتی که فردی در یکی از ماه‌های حرام، اقدام به قتل نفس غیر عمد نماید، علاوه بر مبلغ تعیین شده، باید ثلث دیه را نیز پرداخت کند.

    

   دیه در ماه حرام

   همانطور که گفته شد، دیه در ماه‌ حرام افزایش می‌یاید. به این اتفاق در قانون مجازات‌های اسلامی، “تغلیظ دیه” گفته می‌شود. بر اساس این قانون:

   در صورتی که فرد مجرم در یکی از این ماه‌ها، اقدام به ارتکاب عمل مجرمانه کرده باشد، علاوه بر پرداخت کل دیه، باید یک سوم از آن را نیز به صورت مازاد بپردازد.

   بر این اساس، دیه کامل انسان در ماه‌های حرام سال ۱۴۰۱ به میزان یک سوم اضافه شده و به ۸۰۰ میلیون تومان افزایش می‌یابد.

   البته لازم به ذکر است که قانون تغلیظ دیه، تنها برای قتل نفس غیر عمد یا عمد (در صورت رضایت اولیای دم از قصاص) اعمل می‌شود. به عبارت دیگر، سایر انواع دیه مانند دیه جراحت، دیه نقص عضو و … در ماه‌های حرام و سایر ماه‌های سال، هیچ تفاوتی از نظر مبلغ ندارند.

    

   طریقه مطالبه دیه

   رای شروع امرکیفری و به تبع آن مطالبه دیه ابتدامی بایست با مراجعه به پلیس محل وقوع جرم و بیان موضوع ثبت شکایت صورت بگیرد.پلیس با توجه به اظهارات شاکی و تحقیقات صورت گرفته دراین زمینه با تکمیل پرونده موضوع را به دادرسرای محل وقوع جرم ارسال می کند. بازپرس پرونده جهت بررسی میزان آسیب وارده بر شخص، وی را به پزشکی قانونی ارجاع می دهد تا با اعلام نظر کارشناسی میزان دقیق آسیب و دیه مشخص شود. البته در مواردی که ممکن است آسیب و جراحات وارده از بین برود قبل از ارجاع موضوع به دادسرا نیز می توان نظر پزشکی قانونی را اخذکرد. پس از رسدگی و ارجاع موضوع به دادگاه ،دادگاه با بررسی تمام جوانب اقدام به صورت رای می کند و شخص مجرم علی رغم پرداخت دیه به آسیب دیده ممکن است به حبس یا جزای نقدی نیز محکوم شود. در بعضی موارد هم شخص مجرم متواری است یا به موجب قوانین درخصوص جرم وی عفو صورت گرفته است که دراین خصوص دیه ساقط نمی شود و فرد می تواند با به همراه داشتن مدارک تصویر مصدق دادنامه، تصویر مصدق گزارش مرجع انتظامی ،تصویر مصدق نظریه پزشکی قانونی ویا درصورت عدم مدارک فوق با درخواست استعلام پرونده،شهادت شهود و مطلعین ،درخواست جلب نظر کارشناس،تحقیقات محلی، معاینه محلی، شماره پرونده استنادی،اتیان سوگند،سایر دلایل و منضمات درخواست مطالبه را نماید.

    

   سهم پدر و مادر از دیه فرزند مجرد

   در صورتیکه شخص متوفی مجرد باشد و به وی دیه تعلق بگیرد، تمام مبلغ دیه به پدر ومادر وی می‌رسد. در این حالت برطبق قانون، سهم مادر از دیه فرزند مجرد یک سوم و سهم پدر از دیه فرزند مجرد، دو سوم تعیین شده است. در صورتیکه شخص متوفی مجرد برادر و خواهر داشته باشد و پدر ومادر در قید حیات باشند، به برادر و خواهر وی دیه تعلق نمی‌گیرد. اما اگر پدر و مادر متوفی مجرد فوت کرده باشند، دیه به خواهر و برادر متوفی مجرد می‌رسد.همچنین در صورتیکه پدر متوفی مجرد زنده باشد و مادر فوت کرده باشد، تمام سهم دیه به پدر تعلق دارد و برادر و خواهر هیچ سهمی از دیه متوفی مجرد ندارند.

    

   سهم پدر و مادر از دیه فرزند متأهل

   حالت دیگر از سهم دیه پدر و مادر مربوط به متوفی متاهل است. در صورتیکه شخص متوفی متاهل است و دارای همسر و فرزند است، سهم دیه به تمام وراث تعلق دارد. اگر همسر متوفی فرزند داشته باشد، به وی یک هشتم سهم دیه تعلق می‌گیرد.سهم پدر ومادر هر کدام از سهم دیه فرزند متوفی متاهل یک ششم دیه است. سپس بقیه مبلغ دیه بین فرزندان تقسیم می‌شود.

   در نتیجه سهم پسر از دیه پدر متوفی دوبرابر سهم دختر است. همچنین اگر همسر متوفی باردار باشد، جنین از دیه سهم دارد. در صورتیکه شخص متوفی متاهل خانم است و ازدواج کرده باشد و دارای فرزند است، از مبلغ دیه، یک چهارم به همسر دائمی وی تعلق دارد. اما اگر زوجه فرزند نداشته باشد، سهم شوهر از دیه همسر خود، نصف سهم دیه است.همچنین در صورتیکه شخص متوفی مرد باشد و همسر دائمی داشته باشد که فرزند ندارد، به همسر وی یک چهارم سهم دیه تعلق می‌گیرد و بقیه مبلغ دیه به والدین متوفی می‌رسد.

    

   پرداخت دیه

   اگر جنایت وارده اعم از قتل یا ضرب و جرح عمدی و یا شبه عمدی باشد شخص جانی می بایست مبلغ دیه را پرداخت نماید. لیکن اگر شخص نابالغ و یا مجنون مرتکب قتل یا ضرب و جرح عمدی یا شبه عمدی شود با توجه به این که جنایت آنها خطای محض محسوب می شود اگر جنایت به وسیله شهادت، قسامه و یا علم قاضی ثابت شود مبلغ دیه را می بایست عاقله آنها پرداخت نماید. به موجب ماده 468 قانون مجازات اسلامی عاقله عبارت است از پدر، پسر و بستگان ذکور نسبی  پدری و مادری و یا پدری به ترتیب طبقات ارث (اقوام مردی که رابطه خویشاوندی با آن ها به موجب خون است و نه ازدواج) می باشد.
    

   مهلت قانونی پرداخت دیه

   یکی دیگر از مسائل مهم در پرداخت دیه مدت زمانی است که به مجرم مهلت داده می‌شود تا مبلغ دیه تعیین شده را به مجنی علیه یا فرد آسیب دیده بپردازد که این موضوع با توجه به جنایت و جرم صورت گرفته تعیین می شود.

   که در قانون مجازات اسلامی جرایم به طور کلی به سه دسته عمدی، شبه عمد و خطای محض تقسیم می شوند و طبق این که جرمی که منجر به پرداخت دیه شده است عمدی باشد یا شبه عمد یا خطای محض، مهلت پرداخت دیه از زمان صدور حکم متفاوت است.

   • مهلت پرداخت دیه در جرایم عمدی

   قانون مجازات اسلامی در خصوص مهلت پرداخت دیه در جرایم عمدی و ضرب و جرح اینگونه مقرر کرده است که: در جرایم عمد موجب دیه، مهلت پرداخت دیه پس از صدور رای دادگاه یک سال قمری از زمان وقوع جنایت خواهد بود مگر اینکه به نحو دیگری تراضی شده باشد. بنابراین مهلت پرداخت دیه در جرایم عمد تا یک سال قمری پس از وقوع جرم می باشد مگر اینکه طرفین طور دیگری توافق کنند. که در این صورت به توافق صورت گرفته میان مسئول پرداخت دیه و محکوم له (فرد مستحق دیه) عمل می ‌شود.

   •  مهلت پرداخت دیه در جرایم شبه عمد

   در جرایم شبه عمد موجب دیه، مطابق قانون مجازات اسلامی مهلت پرداخت دیه به این صورت است که: مدت زمان پرداخت دیه جرایم شبه عمد ۲ سال قمری از زمان وقوع جرم می باشد مگر اینکه به نحوه دیگری تراضی شود. 

    نحوه پرداخت دیه در جرایم شبه عمد:گفته شد که مهلت پرداخت دیه در جرایم شبه عمد دو سال قمری از زمان وقوع جرم می باشد اما قانونگذار در ماده دیگری در قانون مجازات اسلامی نحوه پرداخت دیه جرایم شبه عمد را نیز مقرر کرده است: مسئول پرداخت دیه باید ظرف هر سال نصف دیه را بپردازد و معیار قیمت، زمان پرداخت است مگر اینکه برای یک مبلغ قطعی توافق شده باشد.

   • مهلت پرداخت دیه در جرایم خطای محض

   قانون مجازات اسلامی در خصوص مهلت پرداخت دیه در جرایم خطای محض اینگونه مقرر کرده است که: مدت زمان پرداخت دیه در خطای محض ظرف سه سال قمری از زمان وقوع جرم می باشد مگر اینکه به نحو دیگری تراضی و توافق صورت گیرد.

   نحوه پرداخت دیه در جرایم خطای محض مانند دیه جرایم شبه عمد در قانون مشخص شده است. به این صورت که مسئول پرداخت دیه می‌بایست ظرف هر یک سال، یک سوم از دیه را بپردازد و معیار قیمت نیز زمان پرداخت است مگر اینکه بر یک مبلغ قطعی توافق شده باشد.