لغو ممنوعیت صادرات نفت از آمریکا و درسهایی برای ایران

به گزارشخبرگزاری تسنیمبه نقل از عیار، در اواسط دسامبر ۲۰۱۴، وزیر انرژی آمریکا در مصاحبه با خبرنگاران در مجمع دورنمای انرژی جهانی پلاتس، گفت: «شاید زمان آن رسیده است که سیاست ممنوعیت صادرات نفت تولید شده در آمریکا بازبینی شود». این جمله سرآغاز بحثهای مفصلی در میان کارشناسان بازار انرژی آمریکا و جهان بود. طرح این بحث، سرآغاز بحثهای مفصلی در میان کارشناسان آمریکایی موافق و مخالف این پیشنهاد شد که مبنای اصلی آن تلاش برای به صرفه نگه داشتن ادامه تولید نفت های غیرمتعارف یا به صرفه نگه داشتن ادامه فعالیت پالایشی بود.

صادرات نفت
در سال ۱۹۷۵، پس از تحریم نفتی اعراب و افزایش چند برابری قیمت نفت و تهدید اقتصاد آمریکا و کشورهای غربی، کنگره آمریکا قانون «سیاست انرژی و محافظت» را تصویب کرد. این قانون در واکنش به شوک قیمتی نفت تصویب شد و به موجب آن ذخایر راهبردی نفت آمریکا ایجاد و استانداردهای مصرف سوخت وضع شد. یکی دیگر از بخش های این قانون، ممنوعیت صادرات هر گونه نفت تولید شده در آمریکا بود. این در حالی بود که تا آن زمان آمریکا نه تنها به طور خالص واردکننده نفت بود، بلکه سهم واردات نفت این کشور از کل مصرف طی سالهای ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۵ افزایش نیز یافته بود و از ۱۸% به ۳۶% رسیده بود. با این وجود کنگره آمریکا به دلیل اهمیت بالای تأمین نفت خام مورد نیاز کشور، تصمیم گرفت اندک صادرات موجود نفت را نیز ممنوع کند.
اما اکنون روند تولید نفت آمریکا تغییر کرده است. بهره برداری از منابع نفتی غیرمتعارف به ویژه در ایالتهای داکوتای شمالی و منطقه باکن، تولید نفت آمریکا را افزایش داده و از ۵ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۰۵ به ۷٫۴ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۳ رسانده است و پیش بینی می شود تا سال ۲۰۱۴ به ۸٫۴ و تا سال ۲۰۱۵ به ۹٫۲ میلیون بشکه در روز برسد. تقاضای نفت این کشور نیز هم اکنون ۱۸٫۹ میلیون بشکه در روز است که دورنمای ارائه شده توسط دفتر اطلاعات انرژی آمریکا این مقدار را در سال ۲۰۴۰ با اندکی کاهش، ۱۸٫۷ میلیون بشکه در روز پیش بینی کرده است.
این موضوع تأثیراتی بر بازار داخلی نفت آمریکا داشته است. به طوری که علی رغم اینکه ظرفیت پالایشی و ظرفیت خطوط لوله و راه آهن آمریکا برای پالایش و انتقال نفت افزایش یافته است، سرعت این افزایش به هیچ وجه با سرعت افزایش تولید نفت برابری نمی کند. به همین دلیل بازار نفت آمریکا با مازاد عرضه ای مواجه است که زیرساخت لازم برای مصرف این مازاد عرضه در آمریکا یا انتقال آن به دیگر مناطق وجود ندارد. در نتیجه قیمت نفت در این بازار(WTI) کمتر از قیمت نفت در بازار جهانی(Brent) است. این روند از سال ۲۰۱۰ آغاز شده و تا کنون ادامه دارد.
این تفاوت قیمت به حدی است که شرکت BP تصمیم گرفته است با تأسیس یک پالایشگاه با ظرفیت محدود در آمریکا، فراوری اندکی روی نفت خام انجام دهد به طوری که محصول حاصل رسماً نام «نفت خام» به خود نگیرد اما عملاً همان نفت خام باشد. به این ترتیب این شرکت می تواند بدون برداشته شدن محدودیت صادرات نفت از آمریکا هم با سرمایه گذاری کمی نفت این کشور را به نام «فراورده نفتی» صادر کند. این موضوع نشان می دهد اختلاف قیمت نفت خام در بازار آمریکا و بازارهای جهانی آن قدر هست که شرکتهایی حاضر باشند برای صادرات نفت آمریکا دست به چنین اقداماتی بزنند.
مجموعه این تغییرات شامل مازاد عرضه نفت، کاهش قیمت نفت در بازار داخلی آمریکا و عدم افزایش ظرفیت مصرف یا انتقال نفت خام در آمریکا است که باعثشده است تا آقای ارنست مونیز وزیر انرژی این کشور پیشنهاد تجدیدنظر در قانون ممنوعیت صادرات نفت از آمریکا را ارائه کند.
دیدگاه موافقان
به صرفه ماندن تولید نفت های غیرمتعارف
موضوع رفع ممنوعیت صادرات نفت از آمریکا موافقان و مخالفانی دارد. موافقان رفع این ممنوعیت با اشاره به تحولات بازار داخلی نفت این کشور، ادامه ممنوعیت صادرات نفت آمریکا را ریشه کاهش بیشتر قیمت در بازار این کشور و در نتیجه از صرفه خارج شدن تولید نفت های غیرمتعارف می دانند. آنها معتقدند رفع ممنوعیت صادرات، موجب افزایش قیمت WTI، نزدیک شدن آن به قیمت جهانی، به صرفه ماندن تولید نفت های غیرمتعارف و در نتیجه حفظ تولید و اشتغال ایجاد شده در این بخش می شود.
محدودیت بازار صادرات فراورده آمریکا
از سوی دیگر موافقان رفع ممنوعیت صادرات نفت از آمریکا روند مصرف فراورده های نفتی در بازارهای صادراتی آمریکا مانند اروپا و آمریکای لاتین را به دلیل سیاستهای بهره وری و افزایش ظرفیتهای پالایشی داخلی در این کشورها، کاهشی ارزیابی می کنند و معتقدند با وجود نفت خاورمیانه و سایر منابع نفتی، فراورده های نفتی آمریکا قابلیت رقابت در بازارهای آسیایی را نیز ندارند. در نتیجه سیاست افزایش ظرفیت پالایشی و صادرات فراورده ها متناسب با افزایش تولید نفت را مناسب نمی دانند. وزیر انرژی آمریکا، برخی سناتورهای کنگره و برخی تولیدکنندگان نفت اصلی ترین موافقان رفع این ممنوعیت هستند.

دیدگاه مخالفان
به صرفه ماندن فعالیتهای بخش پالایشی
مخالفان رفع ممنوعیت صادرات نفت از آمریکا معتقدند در سالهای نه چندان دور واردات نفت سنگین، باعثشده است که شرکتهای پالایشی، پالایشگاه های خود را به گونه ای طراحی کنند که مولکول های بزرگتر نفتی و نفت خام با گوگرد بالاتر را تصفیه کنند. اکنون با افزایش تولید داخلی نفت آمریکا که از نوع نفت خام سبک و ارزان تر از نفتهای مشابه در سراسر دنیا است، این پالایشگاه ها تمایل دارند که طراحی های خود را تغییر دهند و اصلاحاتی در تجهیزات و فرآیندهای خود اعمال کنند.
به اعتقاد آنها این کار نیازمند سرمایه گذاری ای است که تنها در صورت اطمینان از وجود نفت خام سبک و شیرین آمریکا با قیمت فعلی(قیمتی کمتر از قیمتهای جهانی) ممکن است. در غیر این صورت اگر اجازه صادرات نفت داده شود و قیمت نفت خام بازار آمریکا(WTI) افزایش یابد، صرفه اقتصادی طرح های بهبود پالایشگاه ها کم می شود. به عبارت دیگر پالایشگاه ها مجبور خواهند شد یا با هزینه های بیشتر و با سود کمتر خود را برای پالایش نفت داخلی آمریکا آماده کنند یا بدون تغییر در فرآیندها و تجهیزات خود، نفت سبک را با بازدهی کمتری پالایش کنند؛ بدیهی است در هر دو صورت منفعت اقتصادی بخش پالایشی کاهش خواهد یافت.
جلوگیری از توقف سرمایه گذاریهای نفتی کشورهای عضو اوپک
از سوی دیگر مخالفان با بررسی واکنش کشورهای عضو اوپک نسبت به افزایش تولید نفت آمریکا و کاهش قیمت نفت جهانی مدعی می شوند، این کاهش قیمت علامتی به تولیدکنندگان خاورمیانه ای است. آنها دیگر سرمایه گذاری برای توسعه میادین جدید را با قیمتهای کاهش یافته نفت به صرفه نخواهند دانست و این سرمایه گذاری ها متوقف یا کند می شود. مخالفان رفع ممنوعیت صادرات با توجه به پیش بینی رونق اقتصادی و افزایش تقاضای نفت از یک سو و احتمال کاهش تولید نفت های غیرمتعارف در سالهای پیش رو از سوی دیگر، پیش بینی می کنند که توقف سرمایه گذاری کشورهای عضو اوپک در میادین نفتی، منجر به شکست ناگهانی عرضه نفت در بازار جهانی خواهد شد. به عبارت دیگر روزی خواهد رسید که تقاضای نفت آن قدر افزایش پیدا کرده که تولید نفت های غیرمتعارف دیگر جوابگوی آن نیست. آن روز برای سرمایه گذاری در میادین خاورمیانه دیر خواهد بود. بنابراین به زعم مخالفان این طرح نباید با آزاد کردن صادرات نفت آمریکا این پیغام به کشورهای خاورمیانه فرستاده شود که سرمایه گذاری در میادین نفتی خود را متوقف کنند. برخی سناتورهای کنگره مانند سناتور منندز، برخی پالایشگران و فعالان زیست محیطی از جمله مخالفان پیشنهاد رفع ممنوعیت صادرات نفت آمریکا هستند.
درسهایی برای ایران
موضوع رفع ممنوعیت صادرات نفت از آمریکا و بحثهای شکل گرفته پیرامون آن درسهایی برای سیاستگذاری پالایشی در ایران دارد.
ضرورت اتخاذ سیاستهایی برای به صرفه کردن اولویتهای پالایشی کشور
یکی از مهمترین نکات مطرح شده در بالا نزاع بین به صرفه نگه داشتن ادامه تولید نفت های غیرمتعارف یا به صرفه نگه داشتن ادامه فعالیت پالایشی است. سیاستگذاران آمریکا بسته به اینکه کدام یک از این دو فعالیت اهمیت راهبردی بیشتری داشته باشد، سیاستی را اتخاذ خواهند کرد که فعالیت در آن بخش را به صرفه نگه دارند. ایران هم در شرایط کنونی اگر معتقد به جلوگیری از خام فروشی و وجود محدودیت در فروش نفت است، باید سیاستهایی را اتخاذ کند که توسعه و بهبود فعالیتهای پالایشی به صرفه باشد. از جمله آنها می توان به لزوم اتخاذ سازوکاری برای تأمین خوراک پالایشگاه های خصوصی اشاره کرد. عرضه نفت خام در بورس انرژی برای فروش داخلی راهبردی است که می تواند به تأمین خوراک پالایشگاه ها کمک کند و خوشبختانه اخیراً تا حدودی اجرایی شده است.
بازار منطقه ای فرصتی برای توسعه ظرفیت پالایشی
یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار در تصمیم گیری سیاستگذاران آمریکا، بودن یا نبودن بازار فراورده صادراتی است. تقاضای فراورده های صادراتی آمریکا در اروپا رو به کاهش است. اما ایران بر خلاف آمریکا بازار صادرات فراورده ای به گستردگی منطقه خاورمیانه و حوزه کشورهای مشترک المنافع دارد. بازار کشورهای پاکستان، افغانستان، ترکمنستان، عراق، ترکیه و سایر کشورها بازاری است که با مرور زمان نه تنها تقاضای فراورده های نفتی در آن کاهش نمی یابد بلکه با رشد جمعیت و اقتصاد کشورهای همسایه این تقاضا در آینده بسیار بیشتر از این خواهد بود. بنابراین ضروری است سیاستگذاران و تصمیم گیران ایرانی توسعه ظرفیت پالایشی و افزایش صادرات به کشورهای منطقه را در اولویت خود قرار دهند.

منابع
۱٫Platts, U. S. Energy Secretary Moniz at Platts Energy Outlook Forum, http: / / www. platts. com / pressreleases / ۲۰۱۳/۱۲۱۲۱۳b / no
۲. Securing America’s Future Energy, Crude Oil Exports, Issue Brief, March ۱۱,۲۰۱۴
۳. PennEnergy, BP using mini crude oil refinery to evade export ban, http: / / www. pennenergy. com / articles / pennenergy / ۲۰۱۴/۰۳ / bp - using - mini - crude - oil - refinery - to - evade - export - ban. html
۴. Reuters, U. S. refiners form lobby against easing crude export limits, http: / / www. reuters. com / article / ۲۰۱۴/۰۳ / ۱۱ / usa - energy - exports - idUSL۲N۰M۸۱FR۲۰۱۴۰۳۱۱
۵. Financial Times, International Energy Agency warns of future oil supply crunch, http: / / www. ft. com / intl / cms / s / ۰ / d۰۰۵f۱۷۶-۴ad۸-۱۱e۳-۸c۴c - ۰۰۱۴۴feabdc۰. html#axzz۲vk۹QFTQq
۶. یاسر کنعانی، آیا ایالات متحده توانسته است پس از تحریم ایران بازار نفت را کنترل کند؟، برهان، http: / / www. borhan. ir / NSite / FullStory / News /? Id = ۵۶۹۹

انتهای پیام /