سد ماملو در آستانه خشکی؛ تشنگی جنوب شرق تهران را تهدید می‌کند
سد ماملو در آستانه خشکی؛ تشنگی جنوب شرق تهران را تهدید می‌کند
در ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی تهران، جایی که رودخانه جاجرود و دماوند به هم می‌پیوندند، سد ماملو روزگاری نماد مدیریت منابع آبی بود. این سد خاکی با مخزنی به ظرفیت ۲۵۰ میلیون مترمکعب، قرار بود آب شرب و کشاورزی شهرهای پاکدشت، ورامین، قرچک و جنوب تهران را تأمین کند، اما امروز، با تنها ۱۵ درصد ظرفیت پرشده، سد ماملو نه‌تنها نگهبان آب نیست، بلکه روایتگر بحرانی است که خشکسالی و سوءمدیریت بر سر منابع آبی آورده‌اند.
سد ماملو، که در سال ۱۳۸۶ آبگیری اولیه خود را آغاز کرد، زمانی در سال ۹۴ به اوج ظرفیت خود رسید و ۲۵۰ میلیون مترمکعب آب را در خود جای داد، اما امروز، سطح آب آن به حدود ۳۷.۵ میلیون مترمکعب کاهش یافته است، یعنی تنها ۱۵ درصد ظرفیت مخزن، به گفته یکی از کارشناسان محلی که در سال ۹۴ از سد بازدید کرده بود: آن زمان سطح آب چنان بالا بود که حس می‌کردیم این سد برای همیشه تشنگی را از این منطقه دور نگه می‌دارد. حالا ببینید سطح آب کجاست. واقعاً باید حواسمان به مصرف باشد.
وضعیت سد ماملو نگران کننده است
این کاهش شدید، نتیجه پنج سال خشکسالی متوالی، کاهش بارندگی و افزایش مصرف آب در منطقه است و گزارش‌های شرکت آب و فاضلاب شرق استان تهران نشان می‌دهد که موجودی آب سد ماملو در بهار ۱۴۰۴ به ۱۲ درصد رسید و اکنون با اندکی بهبود، همچنان در وضعیت قرمز قرار دارد.
بخشی از زمین‌های کشاورزی به دلیل کم آبی در سال جاری زیر کشت نرفته است
سد ماملو نقش کلیدی در تأمین آب شرب و کشاورزی شهرهای پاکدشت، ورامین، قرچک و پیشوا دارد، گزارش‌ها حاکی از آن است که این سد سالانه ۳۰ میلیون مترمکعب آب شرب برای جنوب شرق تهران تأمین می‌کند، اما در فصول کم‌بارش، این میزان به‌شدت کاهش می‌یابد. کاهش ذخیره آب، کشاورزی دشت ورامین را که یکی از قطب‌های تولید محصولات کشاورزی پایتخت است، تهدید می‌کند.
کشاورزان محلی گزارش داده‌اند که به دلیل کمبود آب، بخشی از زمین‌هایشان در سال جاری زیر کشت نرفته است، همچنین، افت کیفیت آب به دلیل آلودگی‌های ناشی از فاضلاب‌های صنعتی و خانگی در بالادست سد، چالش دیگری است که تصفیه‌خانه‌های منطقه را تحت فشار قرار داده است.
علاوه بر خشکسالی، سوءمدیریت منابع آبی و آلودگی رودخانه جاجرود، وضعیت سد ماملو را وخیم‌تر کرده است، ورود فاضلاب از شهرهایی مانند بومهن، رودهن و پردیس به رودخانه جاجرود، کیفیت آب سد را کاهش داده و هزینه‌های تصفیه را افزایش داده است.
در سال ۱۴۰۱، کدورت آب سد ماملو به حدی رسید که انتقال آب به تصفیه‌خانه هفتم تهران موقتاً متوقف شد و مناطق جنوب شرقی با افت فشار و قطعی آب مواجه شدند. این مشکلات نشان‌دهنده نیاز فوری به تکمیل تصفیه‌خانه‌های اطراف سد و نظارت دقیق‌تر بر منابع بالادستی است.
دولت در پاسخ به این بحران، اقداماتی را در دستور کار قرار داده است، محمدصادق معتمدیان، استاندار تهران، از طرح‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت برای مدیریت منابع آبی خبر داده است، از جمله انتقال آب از سد لار و تکمیل رینگ قمر بنی‌هاشم برای توزیع عادلانه‌تر آب در استان.
صرفه جویی ۲۰ درصدی مصرف آب فشار بر منابع آبی را به شدت کاهش می‌دهد
همچنین، شرکت آب و فاضلاب شرق استان تهران با فعال کردن گشت‌های کنترل مصرف، تلاش می‌کند مصرف غیرمجاز را کاهش دهد و شهروندان را به نصب تانکرهای ذخیره آب تشویق کرده است. اما کارشناسان معتقدند که بدون مشارکت فعال شهروندان، این اقدامات کافی نخواهد بود، کاهش ۲۰ درصدی مصرف آب، معادل ۳۰۰ میلیون مترمکعب صرفه‌جویی در سال، می‌تواند فشار بر سد ماملو و دیگر سدهای تهران را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد.
سد ماملو، که روزگاری امید میلیون‌ها نفر برای تأمین آب بود، امروز به آینه‌ای از بحران کم‌آبی استان تهران تبدیل شده است.
خشکسالی، مصرف غیربهینه و آلودگی، این سد را به مرز فروپاشی رسانده‌اند، صدای هشدار کارشناسان، روحانیون و مدیران، یک پیام مشترک دارد: زمان برای اقدام محدود است.
مردم جنوب شرق تهران، که زندگی و معیشتشان به این سد وابسته است، باید با صرفه‌جویی مسئولانه، بخشی از بار این بحران را به دوش بکشند. اما مسئولیت تنها بر دوش شهروندان نیست؛ دولت نیز باید با مدیریت بهتر منابع، تکمیل زیرساخت‌های تصفیه و جلوگیری از آلودگی، راه را برای آینده‌ای پایدار هموار کند.
سد ماملو هنوز می‌تواند نگهبان آب باشد، به شرط آنکه همه ما، از شهروند تا مسئول، با آب مهربان‌تر باشیم.