بحران کاهش تاب‌آوری اجتماعی
یک جامعه‌شناس و نظریه‌پرداز اجتماعی گفت: گزارش شاخص تاب‌آوری جهانی در سال ۲۰۲۵، ایران را در رتبه ۱۱۷ از میان ۱۳۰ کشور قرار داده است، با امتیاز کلی ۳۳.۷ از ۱۰۰ که به روشنی نشان‌دهنده وضعیت آسیب‌پذیر کشور است.
سیدجواد میری در گفتگو با «امیدنیوز» اظهار کرد: تاب‌آوری اجتماعی، آن ظرفیت حیاتی جامعه برای جذب شوک‌ها، تطبیق با شرایط دشوار و بازسازی خود بدون از دست دادن هویت و عملکرد اساسی است، که امروز در ایران با چالشی عمیق و چندبعدی روبرو شده است. این امر تنها یک مفهوم آکادمیک نیست، بلکه شاخصی است که سلامت روانی-اجتماعی یک ملت را اندازه می‌گیرد و اکنون داده‌ها زنگ‌های خطر را به صدا درآورده‌اند.
وی افزود: گزارش شاخص تاب‌آوری جهانی در سال ۲۰۲۵، ایران را در رتبه ۱۱۷ از میان ۱۳۰ کشور قرار داده است، با امتیاز کلی ۳۳.۷ از ۱۰۰ که به روشنی نشان‌دهنده وضعیت آسیب‌پذیر کشور است. این ضعف به ویژه در "فاکتورهای سطح کلان" (امتیاز ۲۹.۳ از ۱۰۰) که شامل مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی و حکمرانی می‌شود، مشهودتر است.
این جامعه‌شناس با تاکید براینکه کاهش تاب‌آوری اجتماعی پدیده‌ای تک‌عاملی نیست، بلکه حاصل درهم‌تنیدگی عمیق عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است که یکدیگر را تقویت کرده و چرخه معیوب ناامیدی و آسیب‌پذیری را ایجاد می‌کنند، گفت: اقتصاد ایران با وابستگی شدید به نفت، تورم ساختاری بالا، کاهش شدید ثبات اقتصادی و بیکاری ، بستر اصلی ناآرامی اجتماعی را فراهم کرده است. این عوامل به طور مستقیم بر معیشت مردم تأثیر گذاشته و احساس ناامنی و بی‌پناهی نسبت به آینده را دامن می‌زنند. زمانی که شهروندان روزانه برای تأمین نیازهای اولیه خود تحت فشار باشند، سرمایه روانی لازم برای مقابله با سایر استرس‌ها و بحران‌ها را از دست می‌دهند. مطالعات نشان می‌دهند که نرخ رشد تولید ناخالص داخلی سرانه با آسیب‌پذیری رابطه معکوس و با تاب‌آوری رابطه مستقیم دارد.
میری عنوان کرد: سرمایه اجتماعی که همان شبکه‌های اعتماد و همکاری میان افراد جامعه است، رکن اصلی تاب‌آوری محسوب می‌شود. متأسفانه شاهد فرسایش شدید این سرمایه در ایران هستیم. هنگامی که مردم به ساختارهای رسمی بی‌اعتماد شوند، در لحظات و شرایط بحرانی به جای تکیه بر سیستم‌های جمعی، به راه‌حل فردی و غالباً پرخاشگرانه روی می‌آورند.
وی تصریح کرد: رسانه‌ها، به ویژه فضای مجازی، نقشی پارادوکسیکال در این زمینه ایفا می‌کنند. از یک سو، می‌توانند با انتشار اطلاعات نادرست و شایعات، به ایجاد اضطراب و بی‌اعتمادی دامن بزنند و تاب‌آوری اجتماعی را تضعیف کنند. از سوی دیگر، همین پلتفرم‌ها پتانسیل آن را دارند که با تسهیل ارتباطات، ارائه اطلاعات صحیح و ایجاد شبکه‌های حمایتی، به افزایش تاب‌آوری افراد و جامعه کمک کنند. سواد رسانه‌ای پایین در جامعه ایران باعث شده است که جنبه منفی این فضا عمدتاً غالب باشد.
این نظریه‌پرداز اجتماعی اظهار کرد: کاهش تاب‌آوری اجتماعی تنها یک مفهوم نظری نیست، بلکه آثار ملموس و ویرانگری در بافت جامعه بر جای می‌گذارد. آمار درگیری‌های خیابانی به دلایل پیش پا افتاده (مانند نزاع بر سر جای پارک) که اغلب به ضرب و شتم و حتی قتل می‌انجامد، گواهی بر این ادعاست. کاهش تاب‌آوری با افزایش طلاق، اعتیاد، سرقت و کاهش کرامت اجتماعی همراه شده است. این آسیب‌ها خود باعث تضعیف بیشتر بنیان‌های اجتماعی و ایجاد یک چرخه معیوب می‌شوند. از طرفی نخبگان و افراد تحصیل‌کرده نیز هنگامی که آینده‌ای برای خود در کشوری که تاب‌آوری پایینی دارد متصور نباشند، به فکر مهاجرت می‌افتند. این فرار مغزها، خود ضربه‌ای مهلک به توانایی کشور برای بازسازی، توسعه و ایجاد جامعه ای امن همراه با امید و انگیزه و تلاش می‌زند.
وی خاطرنشان کرد: قطعاً جامعه‌ای با تاب‌آوری پایین، در مواجهه با بحران‌های بزرگتر مانند: جنگ، بلایای طبیعی (مانند سیل و زلزله)، همه‌گیری‌ها یا شوک‌های اقتصادی شدید، به شدت آسیب‌پذیرخواهد بود و توانایی سازمان‌یابی و بازیابی خود را به سرعت از دست می‌دهد. لذا خروج از این بحران نیازمند عزمی ملی، نگاهی سیستمیک و اقداماتی است که کلیشه‌ای و مقطعی نباشند. هیچ تاب‌آوری بدون اعتماد امکان‌پذیر نیست. نهادهای حاکمیتی باید با شفافیت کامل در تصمیم گیری‌ها و عملکرد خود، پاسخگویی در قبال قول‌ها و اقداماتشان و مبارزه جدی و علنی با فساد، اعتماد از دست رفته مردم را بازسازی کنند. این امر پایه‌ای‌ترین پیش شرط برای هرگونه بهبودی است. همچنین ثبات اقتصادی و عدالت اجتماعی که از دیگر مولفه های ضروری است، ایجاب می کند به سمت توزیع عادلانه‌تر منابع و فرصت‌ها حرکت کرد.