علت و عوارض بیخوابی یا کمبود خواب کودکان

علاوه بر این والدین و مراقبین کودکان مبتلا به بی خوابی، اغلب از ناراحتی در طی روز این کودکان خبر می‌دهند. علائمی که این کودکان ممکن است با آن دست به گریبان باشند عبارت‌اند از:

• خستگی، کسالت، خواب آلودگی

• مشکلات توجه، تمرکز یا اختلالات حافظه

• مشکلات عملکرد اجتماعی، خانوادگی، شغلی یا تحصیلی

• اختلالات خلقی یا تحریک پذیری

• مشکلات رفتاری (بیش فعالی، پرخاشگری یا رفتار مخالف)

• کاهش انگیزه

• کنترل تکانه و تصمیم گیری ضعیف

• تحمل کم سرخوردگی

مراجعه به مشاور یا روانشناس کودک، علاوه بر پزشک اطفال، برای اکثر کودکان مبتلا به بی خوابی نیز می تواند مفید باشد.

به عنوان مثال، اگر کودک شما مشکلات تنگی نفس در خواب دارد، شب ها با صدای بلند خروپف می کند و یا مرتباً نفس کشیدنش متوقف می شود، ممکن است نیازمند به برداشتن لوزه ها و غدد لنفاوی خود باشد. یا اگر فرزند شما سرفه های مکرر شبانه دارد، ممکن است کنترل آسم او به خوبی صورت نگرفته باشد و به داروهای کنترل کننده دیگری نیاز داشته باشد.

هم چنین قرص های خواب آور که با تبلیغات به بازار عرضه می شود، برای مصرف کودکان توصیه نمی شود. داروهایی که برخی اوقات و با مشورت پزشک مورد استفاده قرار می گیرد شامل موارد زیر است:

• داروهای ضد افسردگی آرام بخش، از جمله آمی تری پتیلین و ری مرون
• ملاتونین
• کلونیدین، ​​به خصوص اگر کودک شما همزمان دارای اختلال بیش فعالی یا مشکلات رفتاری است.
• ریسپردال، به خصوص اگر فرزند شما مبتلا به اوتیسم یا مشکلات رفتاری است.
• آنتی هیستامین ها، اگرچه این موارد معمولاً باعث خواب آلودگی روزانه می شوند و تنها برای مدت کوتاهی مورد استفاده قرار می گیرند.

« اختلال بیش فعالی و بی خوابی در  کودک »

درمان کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی و بی خوابی بسیار گیج کننده است، زیرا بسیاری از علائم بی خوابی همانند علائم اختلال بیش فعالی است و درمان های اختلال بیش فعالی غالباً می توانند باعث بی خوابی شوند.

اگر بی خوابی فرزند شما هنگام شروع داروی اختلال بیش فعالی یا افزایش دوز دارو بدتر شود، ممکن است دارو باعث این مشکل باشد. برای سایر کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی، این علائم واقعی اختلال بیش فعالی است که باعث می شود آنها در خواب مشکل داشته باشند و جای تعجب است که ، دوز کمی از محرک کوتاه مدت تحرک در بعد از ظهر یا عصر در واقع به آنها کمک می کند تا بخوابند.

« دیر خوابیدن چه تاثیری در کیفیت زندگی افراد دارد؟ »

کودکان و نوجوانانی که مشغول درس خواندن، استفاده از اینترنت، تماشای ماهواره و ... هستند و دیر می خوابند و نزدیک ظهر بیدار می شوند، کیفیت خواب خوبی نخواهند داشت چون نور و سروصدا تاثیر زیادی در مختل کردن کیفیت خواب شان دارند و از همه مهم تر ریتم خواب و بیداری این افراد است که با شرایط شبانه روز مطابقت ندارد و باعث بی نظمی در ریتم بیولوژیک خواب می شود. به طور معمول زمان شروع خواب و بیداری هر فرد باید در ساعت خاصی باشد. توصیه می شود ساعت خواب نوجوانان از حوالی 10-9 شب شروع شود و تا ساعت 7-6 صبح ادامه یابد.

از اینجا بخوانید: تربیت اقتصادی کودکان

« عوارض بی خوابی و کمبود خواب کودکان »

قبل از این که جزئیات مربوط به عواقب دیر خوابیدن را به تفصیل شرح دهیم، مهم است به یاد داشته باشید چرا کودکان باید خوب بخوابند. اگرچه برخی از کودکان از زود خوابیدن امتناع می کنند، این عادت بسیار مهم تر از آن است که به نظر می رسد.

استراحت خوب شب یکی از بهترین روش ها برای افزایش انرژی است، خوابیدن " باتری " مغز را شارژ می کند به این ترتیب می توانید عملکرد ذهنی بهینه در طول روز داشته باشید. بنابراین، ذهن کودک پس از خواب خوب شبانه هوشیار و آرام خواهد بود.

از طرف دیگر، خواب نیز بر توانایی های فیزیکی تاثیر می گذارد. وقتی استراحت می کنید، ماهیچه ها تنش های روز را آزاد می کنند و آماده هستند تا با چالش های جدیدی روبرو شوند. البته کلیدی برای فعالیت های ورزشی و مدرسه کودکان است.

• دیر خوابیدن کودکان باعث سختی تمرکز می شود :

خواب بی کیفیت تاثیرات منفی روی سلامت روانی کودک دارد. خواب ناکافی کودک باعث می شود هوشیاری و تمرکز پایین بیاید ؛ خواب بد شبانه شایع ترین علت کم توجهی در کلاس است. هم چنین می تواند کودک را کم تر فعال و تنبل سازد.

• دیر خوابیدن کودکان موجب خواب آلودگی می شوند :

دیر خوابیدن ممکن است دلیلی باشد که کودکان از خواب آلودگی روز رنج ببرند. خوابیدن به اندازه کافی ( کم تر از 10 یا 12 ساعت، بسته به سن آن ها ) باعث می شود آن ها تمام روز احساس خستگی و خواب آلودگی کنند.

• دیر خوابیدن کودکان موجب احساس خستگی می شود :

خواب آلودگی با خستگی مرتبط است برخلاف آنچه برخی فکر می کنند، نه تنها بزرگسالان از این مساله رنج می برند. کودکان نیز از ضعف و خستگی به دلیل پیامد خواب بی کیفیت رنج می برند.آن ها همچنین می توانند در حالت " هوشیار " قرار بگیرند که می تواند باعث اختلالات خواب شود. به این دلیل است که این حالت ترشح هورمون ها مانند آدرنالین که مغز را بیدار نگه می دارد را افزایش می دهد.

• دیر خوابیدن کودکان خطر چاقی را افزایش می دهد :

براساس شواهد حاصل از تحقیقات علمی جمع آوری شده از 29 مطالعه در 16 کشور نشان می دهد ، الگوهای خواب بی کیفیت می توانند ریسک چاقی کودکان را افزایش دهند .این تحقیق بیان می کند دیر خوابیدن ممکن است عامل خطر چاقی باشد.

• مشکل تجمع سموم با دیر خوابیدن کودکان :

دیر خوابیدن و دیر بلند شدن از خواب باعث می شود تجمع مواد سمی در بدن میگردد و باعث می شود آمادگی جسمی و مغزی دچار مشکل شود .

• دیر خوابیدن کودکان دلیل اختلال رشد قد :

علاوه بر این کاهش میزان رشد قدی در کودکانی که شبها دیرترمی خوابند بیشتر دیده می شوند . همچنین کودکانی که شبها دیر می خوابند رشد تحصیلی کمتری نسبت به سایر کودکان دارند .

•  افسردگی کودکان بخاطر دیر خوابیدن :

در کودکانی که دیر به رختخواب میروند احتمال بروز افسردگی بیشتر از کودکانی است که خواب منظم و دقیقی دارند. ​

• خواب‌آلودگی در طول روز

• مسائل مربوط به درس خواندن و معاشرت و روابط اجتماعی

• زودرنجی و بدخلقی

• دامنه توجه کوتاه‌تر

• عدم تمرکز و توجه

• افزایش مشکل فراموشی

• کاهش عملکرد تحصیلی

• عدم علاقه و انگیزه

• مشکل در یادگیری اطلاعات جدید

• مشکل در نظم دادن و کنترل احساسات

• افزایش مشکلات عاطفی

• ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن

• ضعیف‌تر شدن حافظه

• افزایش تکانش گری

• خطر بالاتر بروز حوادث برای فرد

• افزایش استرس

• بالاتر رفتن احتمال و میزان چاقی

• ضعف در سلامت روان

« آیا اختلال در ریتم خواب باعث بروز بیماری هم می شود؟ »
- بی خوابی ممکن است باعث بروز یا تشدید برخی بیماری های جسمی و روانی مانند اضطراب  و افسردگی شود. برخی از اختلالات خواب در بروز دیابت هم اثر مستقیمی دارند که یکی از آنها وقفه تنفسی حین خواب نام دارد. این بیماری در کودکان و نوجوانانی که چاق هستند یا لوزه های بزرگی دارند بیشتر دیده می شود و بارزترین علامت آن خروپف شبانه است. کودک یا نوجوانی که در خواب خروپف می کند و طی روز نیز خواب آلوده است، احتمالا به این بیماری مبتلاست. چنین کودکانی در آینده بیشتر در معرض دیابت و افزایش فشار خون خواهند بود.

« مشکل رایج خواب در کودکان »

برخی از رفتارهای خواب مانند راه رفتن در خواب، دندان قروچه (bruxism)  و شب ادراری در میان کودکان مسئله غیرعادی نیستند. همچنین میزان شیوع راه رفتن در خواب در پسران بیشتر از دختران است.

• راه رفتن در خواب ممکن است ناشی از نارسایی سیستم عصبی مرکزی یا خستگی بیش از حد باشد. این وضعیت معمولاً حدود یک یا دو ساعت پس از به خواب رفتن کودک اتفاق می‌افتد، البته گاهی اوقات نیز راه رفتن در خواب می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد. از آنجایی که راه رفتن در خواب می‌تواند آسیب رسان باشد، والدین باید از کودک در برابر آسیب محافظت کنند.

• شب ادراری ممکن است حتی تا سال‌های ابتدایی رفتن به مدرسه هم برای دختران و هم برای پسران ادامه یابد. در حالی که شب ادراری گاهی به دلیل اضطراب یا سایر مسائل عاطفی رخ می‌دهد، در اکثر بچه‌ها هیچ مشکلی دیگری وجود ندارد. آنها در نهایت با رشد خود از مرحله شب ادراری هم عبور می‌کنند. این وضعیت در دختران معمولاً قبل از پسر بچه‌ها متوقف می‌شود. از سوی دیگر، اگرچه این شرایط غیر معمول است، اما شب ادراری می‌تواند در اثر یک عفونت یا آلرژی هم رخ داده باشد.

• به دنبال ترس‌های شبانه (Night Terrors) که به آن وحشت خواب نیز گفته می‌شود، کودک ناگهان از خواب برانگیخته می‌شود که با تحریک شدید، جیغ زدن، گریه، افزایش ضربان قلب و گشاد شدن مردمک چشم همراه است. همانند راه رفتن در خواب، به نظر می‌رسد ترس‌های شبانه با سیستم عصبی مرکزی نابالغ مرتبط هستند و اغلب بیش از حد رشد می‌کنند. این ترس‌های خواب معمولاً پس از ۱۸ ماهگی شروع می‌شوند و تا ۶ سالگی از بین می‌روند.

از اینجا بخوانید: تربیت اخلاقی کودکان

«چگونه عادات خواب کودکان را بهبود دهید »

والدین باید درک کنند کودکان از مشکلات خواب آگاه نیستند و در نتیجه به کمک برای حل آن ها نیاز دارند. برای انجام این کار باید الگوهای خواب خود را زیر نظر داشته باشید و به خاطر داشته باشید آن ها باید از ساعت 7:30 تا 8:30 شب به رختخواب بروند.

• تمام افراد خانواده باید در این فرآیند مشارکت داشته باشند؛ برای کودک آسان تر است زمانی که می بینند والدین و خواهر و برادر به اندازه کافی استراحت می کنند. همچنین برای اطمینان از اینکه خواب آن ها بی وقفه خواهد بود ، آن ها باید در اتاق هایی که بدون عوامل حواس پرتی مانند تلویزیون، کامپیوتر یا تبلت باشند ، بخوابند. 

• برای تعیین زمان خواب کودک باید با او صحبت کنید وزمانی را انتخاب کنید که به زمان انتخابی کودکتان نزدیک باشد و هنگامی که این زمان فرا رسید با یک برخورد قاطعانه او را آماده خوابیدن کنید.

• کودک خودتان را مجبوربه خوابیدن نکنید زیرا اجبار کردن کودک به خواب باعث ایجاد تنش در کودک می شود و آرامش او را سلب می کند پس سعی کنید به کودکتان بگویید می توانی نخوابی فقط به تخت برو و استراحت کن.

• برای خوابیدن به موقع کودکتان می توانید به او جایزه دهید و از شیوه تشویق برای این کار استفاده کنید مثلا می توانید جایزه ای مانند یک لباس خواب زیبا و یا خوراکی های مورد علاقه کودک را به اوبدهید.

• از جمله عواملی که باعث ایجاد خواب آرام در کودکان می شوند قصه گفتن ، لالایی خواندن ، حمام کردن ،ماساژ قبل از خواب و تکان آرام کودکان است .

• عوامل زیادی موجب برهم خوردن خواب کودکان می شود که برخی از این عوامل مربوط به اتاق خواب و وسایل مربوط به خواب کودکان مانند لباس نامناسب خواب ، لحاف های سنگین و اتاق خواب دارای هوای نا مطبوع است .

• خوابیدن در طول روز سبب می شود که برخی از کودکان شب دیر بخوابند بنابر این به آن ها اجازه خواب روز را ندهید.

• مصرف برخی مواد غذایی مانند چای و نوشابه در کودکان علاوه بر خطراتی که برای آن ها دارد سبب می شود خواب شبانه آن ها نیز دچار اختلال شود.

• برای بازی کردن کودکتان برنامه ریزی کنید و بازی های پر تحرک مانند بازی کردن در پارک، برنامه های ورزشی را مخصوص روزاو قرار دهید و فعالیت های کم تحرک مانند مطالعه کردن و شنیدن قصه و یا تماشای تلویزیون را به شب کودک اختصاص دهید زیرا انجام بازی های پر تحرک سبب اختلال در خواب شبانه کودک می شود. 

• برخی از کودکان از محل خواب خود می ترسند که شما باید علت ترس کوکتان را ریشه یابی کنید و اگر مسایلی در روز سبب این هراس کودکان می شود بهتر است بگذارید کودکتان درباره این مسایل با شما صحبت کند .همچنین برخی از کودکان تخیلات زیادی را در ذهن می پرورانند که این تخیلات سبب ترس شبانه آن ها می شود برای حل این مشکل بگذارید کودکتان داستانی برای شما بگوید و شما با او درباره این داستان صحبت کنید و تخیلات را از ذهن او دور کنید این مسائل به خواب کودکتان کمک می کند و سبب می شود که خواب راحتی داشته باشد.

« لزوم شناسایی علت بی خوابی کودکان و رفع آن »

برخی کودکان معضلاتی همچون سخت به خواب رفتن در شب یا بیدار شدن در هنگام خواب شبانه دارند. علت بی خوابی کودکان می‌تواند متفاوت بوده و حتی مربوط به ترس یا کابوس باشد. در سنین کودکی حفظ و تکرار ساعت خواب معین و مستمر می‌تواند مشکل بی خوابی کودکان را حل کند. پس بنا بر آنچه که در این مقاله بیان کردیم؛ مهم است که والدین علت بی خوابی کودکان را شناسایی و نسبت به رفع آن اقدام کنند تا روند رشد کودک آسیب نبیند و این عارضه در آینده بر جسم و روح کودک تاثیر نگذارد.

« چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟ »