انواع بیش فعالی در کودکان

بیش فعالی به چه معناست ؟ 

دلایل بیش فعالی

انواع بیش فعالی در کودکان

• نوع اول بیش فعالی: Hyper Active Disorder_HD 

  این گروه معمولا فعالیت بالایی دارند اما در رابطه با تمرکز مشکلی ندارد که از نشانه های آن می توان علائم ذیل را ذکر کرد:

  1. دست و پای بی قرار (غالبا با دست‌های خود بازی می‌کند)
  2. ترک صندلی یا ترک محل نشستن
  3. بالا رفتن از دیوار راست
  4. نمی توانند بی سر و صدا باشند (مدام در حال صدا در آوردن هستند)
  5. در حال حرکت به نظر می‌رسند (سرگردانند)
  6. زیاد حرف می‌زنند
  7. تحمل انتظار ندارند به عنوان مثال قبل از پایان سوال، جواب می دهند
  8. تخریبگرند و ازین کار لذت می برند
  9. بدون فکر و بدون توجه به عواقب، کارشان را انجام می دهند
  10. نوبت را رعایت نمی کنند
       
• راه تشخیص نوع اول بیش فعالی
  اختلال بیش فعالی بیماری پیچیده ای است و اغلب تشخیص داده نمی‌شود. برای تشخیص این افراد و مشخص شدن روند درمان، بایستی تمام عواملی که در ادامه ذکر شده در فرد دیده شود که عبارتند از:
  -حداقل ۶ نشانه از نشانه‌های ذکر شده در بالا را داشته باشند
  -نشانه‌ های تشخیص داده شده به مدت شش ماه تداوم داشته باشند
  -حداقل دارای ۵ سال سن باشند
  -شروع علائم قبل از ۷ سالگی باشد

• نوع دوم بیش فعالی: Attention Deficit Disorder_ADD
  این گروه بر خلاف گروه قبلی فعالیت بالایی ندارند اما در توجه و تمرکز دچار مشکلند. در حقیقت این افراد حضور فیزیکی دارند اما فکر و حواسشان جای دیگری است و معمولا به اسم نابغه‌های کودن شناخته می شوند که از نشانه های آن می توان علائم ذیل را ذکر کرد:
  - از روی بی دقتی دچار اشتباه می‌شوند
  - در حفظ توجه بیش از ۵ دقیقه مشکل دارند
  - گوش نمی دهند و فقط تظاهر به گوش دادن می کنند
  - از خود عکس العمل‌های سریع نشان می‌دهند به عنوان مثال در هنگام گوش کردن - - - ناگهان سر خود را برمی گردانند
  - در سازماندهی برنامه ها مشکل دارند 
  - اغلب وسایلشان را گم می کنند
  - بسیار فراموشکارند
  - با کوچکترین محرکی مثل بوق ماشین یا صدای تیک تاک ساعت حواسشان پرت می شود
  - دستورات داده شده را پیروی نمی‌کنند (درک دستور ندارند)
  - خواب کمی دارند.
  
   
• راه تشخیص نوع دوم بیش فعالی
  برای تشخیص این افراد و مشخص شدن روند درمان، بایستی تمام عواملی که در ادامه ذکر شده در فرد دیده شود که عبارتند از:
  - حداقل ۶ نشانه از نشانه‌های ذکر شده در بالا را داشته باشند
  - نشانه‌های تشخیص داده شده به مدت نه ماه تداوم داشته باشند
  - حداقل دارای ۵ سال سن باشند
  - شروع علائم قبل از ۷ سالگی باشد
  شایان ذکر است که در برخی موارد دسته دیگری از افراد بیش فعال نیز مشاهده می‌شود که ترکیبی از دو گروه توضیح داده شده می‌باشد و علائم مشترکی از هر دو گروه را دارا هستند و تحت عنوان ADHD ‪(Attention Deficit Hyperactivity Disorder)‬ شناخته می‌شود.
   

انواع اختلال بیش فعالی

• اختلال اول بیش فعالی: در گونه اول که کودک فقط در توجه و تمرکز مشکل دارد.
• اختلال دوم بیش فعالی: در نوع دوم فقط پرتحرکی دیده می شود و بالاخره نوع ترکیبی که کودک هم پرتحرک است و هم مشکل توجه و تمرکز دارد این اختلال در کودکان دبستانی و در پسرها سه تا پنج برابر شایع تر از دختران است و بیشتر در پسران اول خانواده مشاهده می شود.
• اختلال سوم بیش فعالی: معمولا اختلال از سه سالگی به بعد تشخیص داده می شود. کودکان مبتلا در دوره شیرخواری اکثرا پرتحرک هستند و دست ها و پاهای خود را زیاد حرکت می دهند؛ کم خواب، کم غذا هستند و زیاد گریه می کنند.

تشخیص بیش فعالی

• چرا در سنین پائین تشخیص بیش فعالی سخت است؟ کودک بیش فعال به علت اینکه قبل از سن ۲ و ۳ سالگی در محیط هایی مانند مدرسه یا مهد کودک که به نشستن زیاد و تمرکز بالا نیاز است، قرار نگرفته اند، تشخیص بیش فعالی در آن ها سخت تر می شود.

نشانه کودکان بیش فعال

اختلال بیش فعالی در کودکان با علائم و نشانه‌های گوناگونی بروز می‌کند که خبر از وجود نقص توجه و تمرکز در کودک می‌دهد. برای آنکه بدانید کودکان بیش فعال چه نشانه هایی دارند بهتر است موارد زیر را به خاطر بسپارید:

• انرژی بسیار زیاد

کودکان بیش فعال به شکل عجیبی پر انرژی هستند و به طور مداوم انواع فعالیت‌های بدنی را انجام می‌دهند. گاهی این فعالیت‌ها به انرژی بسیار بالایی نیاز دارند. اما کودکان بیش فعال به طرز شگفت‌آوری آن‌ها را پشت سر هم انجام می‌دهند.

• خستگی‌ناپذیری

از دیگر خصوصیات کودکان بیش فعال خستگی‌ناپذیری آن‌هاست. به دلیل انرژی زیادی که درون این کودکان وجود دارد، بسیار کم و دیر خسته می‌شوند و از انجام فعالیت‌هایی که دوست دارند خسته نمی‌شوند.

• لجبازی

اگرچه لجبازی خصوصیت همه کودکان در سنین خاصی است، اما میزان و نوع این لجبازی در کودکان بیش فعال بسیار بیشتر است. آن‌ها ممکن است در برخورد با هر کار یا اتفاقی با شما لجبازی و مخالف کنند.

• عدم یادگیری سریع

دیگر نشانه ی کودکان بیش فعال کند بودن در یادگیری است. آن‌ها قادر نیستند به همان سرعتی که یک کودک معمولی آموزش می‌بیند، موارد مختلف را یاد بگیرند. بنابراین می‌توان گفت که یادگیری در کودکان بیش فعال زمان بیشتری را نیاز دارد.

• عدم توجه و تمرکز

یکی از ویژگی‌های مهم در کودکان بیش فعال عدم تمرکز است. آن‌ها توانایی توجه کنترل‌شده به موارد و مباحث مختلف را ندارند و با کوچک‌ترین اتفاقی تمام تمرکز خود را برای انجام فعالیت‌ها از دست می‌دهد.

• صبر اندک

کودکان بیش فعال صبر و تحمل بسیار کمی دارند و هر چیزی را که طلب می‌کنند در لحظه می‌خواهند و در صورت برآورده نشدن نیازشان رفتارهای تکانشی را بروز می‌دهند.

• سر و صدای زیاد

کودکان بیش فعال هنگام انجام فعالیت و بازی به طور دائم سر و صدای زیادی را ایجاد می‌کنند و به اطراف خود توجه نمی‌کنند.

• عدم تکمیل کارها

آنچه والدین کودکان بیش فعال باید به آن توجه کنند این نکته است که کودکان بیش فعال توانایی تکمیل و به پایان رساندن کارها را ندارند و عموما آن‌ها را ناتمام رها می‌کنند. این فعالیت‌ها می‌توانند مختلف باشند. مانند رنگ‌آمیزی یک نقاشی، درست کردن کاردستی، نوشتن یا خواندن درس و یا حتی تماشای فیلم و کارتون.  

• قطع پی در پی گفت‌وگو و مکالمه بزرگ ترها
• پاسخ دادن به سؤال، پیش از آنکه جمله سؤال‌کننده به پایان برسد
• بی صبری و بی تحملی شدید طوری که هر آنچه طلب کرد، باید در همان لحظه آن را دریافت کند
• پرحرفی‌
• مدام در حال حرکت و جنب‌و‌جوش بودن
• بی‌صبری و نداشتن تحمل برای ایستادن در صف و رعایت نوبت
• عصبی و حساس بودن و مرتب پایین و بالا پریدن
• هل دادن بقیه‌ی کودکان
• برهم زدن بازی بقیه‌
• انجام تکلیف‌های مدرسه بدون توجه و دقت
• «قاپیدن» وسایل و اسباب بازی های کودکان دیگر
• نداشتن مهارتهای لازم در برقراری ارتباط‌های اجتماعی با دیگران
• گم‌کردن وسایل شخصی
• از این شاخه به آن شاخه پریدن

 

سبک فرزندپروری کودکان بیش فعال

فرزندپروری وظیفه دشوار و زمانبری است که در بسیاری از موارد والدین را دچار ترس، اضطراب و پریشانی یا خستگی می‌کند. به همین دلیل والدین، خصوصا در مواجهه با فرزندپروری کودکان بیش فعال خودشان را ناتوان یا خسته می‌بینند. اما راهکارها و روش‌های بسیار مفیدی برای فرزندپروری کودکان بیش فعال وجود دارد که با به کارگیری آن‌ها می‌توان تا حد موثری استرس و نگرانی پرورش کودک را کاهش داد:

• استفاده از نشانه‌های دیداری

یکی از مهم‌ترین شیوه‌های فرزندپروری کودکان بیش فعال استفاده از نشانه‌های دیداری است که تاثیر بسیار زیادی در یادگیری این کودکان دارند. افراد ADHD نشانه‌های دیداری و تصویری را بهتر به یاد می‌سپارند و آن را می‌آموزند.

برای مثال می‌توانید برای یاد دادن به کودک که چطور اتاق خودش را جمع کند، می‌توانید از فلش‌کارت‌ها یا پوسترهای تصویری استفاده کنید.

• بیان انتظارات

از دیگر روش‌های فرزندپروری کودکان بیش فعال باید به بیان خواسته و انتظارات اشاره کرد. کودکانی که دارای اختلال کم توجهی بیش فعالی هستند در برخورد با هر محیط یا وسیله‌ای نیاز به توضیح دارند. برای مثال اگر به یک مهمانی دعوت هستید، پیش از رفتن به آنجا به طور دقیق به کودک خود توضیح دهید که چه رفتار و کارهایی برای مهمانی پیش رو مناسب هستند.

• داشتن انتظارات معقول

کودکان دارای کم توجهی بیش فعالی رفتارهای خاصی را از خودشان بروز می‌دهد. برای مثال هنگام انجام تکالیف مدرسه به شدت تکان می‌خورند یا جابه‌جا می‌شوند و یا در مواقع بازی و ... صدای زیادی از خودشان تولید می‌کنند. سبک فرزندپروری کودکان بیش فعال بر تطبیق انتظارات والدین به انتظارات معقول تاکید دارد.

بهتر است والدین نشانه‌های بی‌خطر کودکان ADHD را نادیده بگیرند و خود را برای مواجهه با این رفتارهای خاص آماده کنند. بیش از اندازه تذکر دادن به کودک برای ترک یک عادت یا رفتار می‌تواند سطح اضطراب او را به شدت بالا ببرد.

• دقت در عبارات

کودکان بیش فعال قادر به تشخیص درست و غلط کارها یا افعالی که آن‌ها را منع می‌کند نیستند. بنابراین به عنوان والد تلاش کنید که از عبارات درست، روشن و آموزشی استفاده کنید.

برای مثال اگر می‌خواهید به کودک بیش فعال خود بگویید به وسایل شکستنی داخل ویترین دست نزند، به جای اینکه به او بگویید دست به چیزی نزن، بگویید که دست به سینه مقابل ویترین بایست.

• در خواست فقط یک کار در یک زمان واحد

در سبک فرزندپروری کودکان بیش فعال تاکید می‌شود که در یک زمان واحد فقط یک کار و فعالیت را از او طلب کنید. درخواست چند کار در یک زمان از کودک  ADHD او را به شدت گیج و خسته می‌کند.

همچنین تلاش کنید دستورالعمل‌ها را کاملا روشن و شمرده به او بگویید. بهتر است بعد از اتمام کار از او بخواهید که یکبار فعالیتش را توضیح دهد.

• حق انتخاب

به فرزندتان حق انتخاب بدهید. اگر قرار است یک اسباب‌بازی جدید بخرد و یا برای رفتن به مهمانی لباس انتخاب کند، دو انتخاب در مقابل او قرار دهید و از او بخواهید یکی را انتخاب کنید. به این صورت کودک شما تصمیم خودش را اعمال می‌کند و از دعوا و درگیری میان شما و او جلوگیری می‌شود.

• مراجعه به متخصص

کمک گرفتن و مراجعه به یک متخصص کودک و نوجوان یکی از قدم‌های مهم در فرزندپروری کودکان بیش فعال است. متخصص روان درمانی کودک به خوبی قادر است چالش‌های میان شما و کودکتان را شناسایی کرده و برای کاهش علائم ‌ADHD راهنمایی‌های تخصصی و مفیدی را به شما ارائه دهد.

• تعریف کردن از کودک

تعریف کردن از کودک یکی دیگر از مهارت‌های فرزندپروری کودکان بیش فعال است. باید این را به خاطر داشته باشیدکه فارغ از نتیجه، تلاش کودک خود را برای انجام دادن و درست انجام دادن کارها ستایش کنید.

 نسبت تعریف به انتقاد در تربیت فرزند 6 به 1 است. یعنی اگر یک بار کودک خود را درباره انجام کاری مورد انتقاد قرار می‌دهید، باید پیش‌تر 6 بار از او تعریف کرده باشید. 

 

رژیم غذایی کودک بیش فعال

آیا آنچه می خورید به توجه، تمرکز یا فعالیت بیش از حد شما کمک می کند؟ شواهد علمی روشنی وجود ندارد که بیش فعالی به علت رژیم غذایی یا مشکلات تغذیه ای ایجاد شود. تحقیقات نشان می دهند که برخی از غذاها ممکن است نقش کمی در تأثیر بر علائم بیش فعالی دارند. بنابراین اگر این بیماری را داشته باشید، آیا چیزهایی وجود دارد که نباید بخورید؟ یا اگر فرزند شما این بیماری را دارد، آیا باید رژیم غذایی خود را تغییر دهید؟

در اینجا پاسخ به سوالات در مورد حذف رژیم ها، مکمل ها و مواد غذایی وجود دارد که ممکن است به کاهش علائم اختلال کمک کند.

 

 رژیم غذایی بیش فعالی چیست؟

این رژیم شامل غذاهایی است که می خورید و مکمل های غذایی که ممکن است مصرف کنید. در حالت ایده آل، عادت های غذایی شما به بهبود عملکرد مغز کمک می کند و علائم را کاهش می دهد، مانند بی حوصلگی و عدم تمرکز. شما ممکن است در مورد این گزینه هایی که می توانید بر روی آن تمرکز داشته باشید بشنوید:

• تغذیه عمومی

فرض این است که برخی غذاهائی که می خورید ممکن است علائم شما را بهتر یا بدتر کند. ممکن است بعضی از چیزهایی که می خورید باعث بهبود علائم شما نشوند.

• رژیم مکمل

با استفاده از این برنامه، ویتامین ها، مواد معدنی یا سایر مواد مغذی را اضافه کنید. ایده این است که این مواد مغذی را نمی توانید از طریق آنچه می خورید دریافت کنید.

• حذف رژیم های غذایی

این قسمت شامل غذاهایی است که باعث بدتر شدن علائم شما می شود.
اصول رژیم غذایی کودک بیش فعالی

 باید ها و نباید های رژیم غذایی کودک بیش فعال:

رژیم های بیش فعالی زیاد مورد تحقیق قرار نگرفته اند. داده ها محدود است و نتایج ترکیب می شوند. با این حال، بسیاری از متخصصان سلامت فکر می کنند که آنچه که می خورید و نوشیدید ممکن است در کمک به نشانه ها نقش داشته باشد. یکی از متخصصان، ریچارد سون، MD، می گوید که آنچه برای مغز مفید است، احتمالا برای بیش فعالی خوب است. ممکن است بخواهید موارد زیر را بخورید:

• رژیم غذایی با پروتئین بالا

لوبیا، پنیر، تخم مرغ، گوشت و آجیل می تواند منبع خوبی از پروتئین باشد. خوردن این نوع غذاها در صبح و برای تنقلات بعد از مدرسه مفید است. این مواد غذایی ممکن است به بهبود تمرکز کمک کند و احتمالا باعث می شود داروهای بیش فعالی به مدت طولانی عمل کند.

•  مصرف کمتر کربوهیدرات ساده

کاهش این غذاها: آب نبات، شربت ذرت، عسل، شکر، محصولات ساخته شده از آرد سفید، برنج سفید و سیب زمینی بدون پوست.

•  کربوهیدرات های پیچیده تر

اینها کربوهیدارت های خوب هستند. مصرف سبزیجات و برخی از میوه ها، از جمله پرتقال، نارنگی، گلابی، گریپ فروت، سیب و کیوی. این نوع غذا را در شب بخورید و ممکن است به خواب شما کمک کند.

•  اسیدهای چرب امگا ۳ بیشتر

می توانید امگا ۳ را در تن ماهی، ماهی قزل آلا و دیگر ماهی های سفید سرد پیدا کنید. گردو، آجیل برزیلی، و روغن زیتون و کلزا نیز غذاهای است که دارای امگا ۳ است. شما همچنین می توانید مکمل اسید چرب امگا ۳ را مصرف کنید. FDA یک ترکیب امگا را به نام Vayarin به عنوان بخشی از استراتژی مدیریت بیش فعالی تایید کرده است.

• مکمل های غذایی

بعضی از کارشناسان توصیه می کنند که افراد مبتلا به بیش فعالی روزانه ۱۰۰٪ ویتامین و مواد معدنی مصرف کنند. با این حال، متخصصان تغذیه دیگر فکر می کنند افرادی که رژیم غذایی نرمال و متعادل را می خورند نیازی به مکمل های ویتامین یا مواد مغذی ندارند. آنها می گویند هیچ شواهدی علمی وجود ندارد که مکمل های ویتامین یا مواد معدنی برای همه کودکان مبتلا به اختلال کمک می کنند. در حالی که یک مولتی ویتامین ممکن است خوب باشد زمانی که کودکان، نوجوانان و بزرگسالان رژیم های متعادل را مصرف نکنند، مگا دوز ویتامین ها می توانند سمی باشند. بنابراین از آنها اجتناب کنید. علائم بیش فعالی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. اگر شما در حال مصرف مکمل هستید، با پزشک خود مشورت کنید.

• حذف رژیم های غذایی و بیش فعالی

سعی کنید غذاهایی که علائم شما را بدتر می کند را نخورید. برخی می گویند ایده حذف همه چیز از رژیم غذایی بی اساس است و با شواهد علمی تایید نشده است. اما یک مطالعه نشان داده است که برخی از رنگ های خوراکی و نگهدارنده ها در بعضی از کودکان باعث بیش فعالی می شود. اما اثرات با سن و افزودنی متفاوت است . بر اساس مطالعات اخیر، آکادمی پزشکی کودکان اطفال اکنون موافق است که حذف مواد نگهدارنده و رنگ های غذایی از رژیم غذایی یک گزینه مناسب برای کودکان مبتلا به بیش فعالی است. بعضی از کارشناسان توصیه می کنند که افراد مبتلا به بیش فعالی از این مواد جلوگیری کنند:

• افزودنی های مواد غذایی

در سال ۱۹۷۵ یک متخصص آلرژی پیشنهاد داد که رنگ های مصنوعی، طعم دهنده ها و نگهدارنده ها ممکن است در بعضی از کودکان منجر به بیش فعالی شود. از آن به بعد، محققان و کارشناسان رفتار کودک، این موضوع را به شدت مورد بحث قرار داده اند.

• رنگ های مصنوعی، به ویژه قرمز و زرد

مکمل های غذایی مانند آسپارتام،MSG (گلوتامات کلسیم) و نیتریت. برخی مطالعات بیش فعالی را به نگهدارنده بنزوات سدیم مرتبط می کنند.

• قند

بعضی از کودکان پس از خوردن آب نبات یا سایر غذاهای شیرین، بیش از حد فعال می شوند. هیچ شواهدی نشان نمیدهد که این علت بیش فعالی باشد. برای بهترین تغذیه کلی، غذاهای شیرین باید جزئی از رژیم غذایی افراد باشند. اما شما می توانید با حذف آنها ببینید علائم بهبود می یابند یا خیر.

 

خواب در کودکان ADHD

 

درمان بیش فعالی

درمان افراد بیش‌فعال عموما به دو قسمت کلی تقسیم می‌شود:

1. درمان غیردارویی

در بیش از ۹۰ درصد موارد درمان غیر دارویی به افراد بیش فعال پیشنهاد می گردد که انواع مختلفی دارد:

•  آموزش به والدین (Parenting):

از آنجایی که کودکان بیشتر زمان خود را با والدین سپری می کنند، ناآگاه بودن والدین می‌تواند عواقب بسیار منفی را به دنبال داشته باشد. به عنوان مثال والدین ناآشنا با این اختلال به طور ناخودآگاه فرزند خود را تحقیر کرده و مورد سرزنش قرار می‌دهد که منجر به پایین آمدن عزت نفس، خشمگین شدن، پرخاشگری و در مراحل بالاتر افسردگی شود. لذا آموزش و آگاه‌سازی والدین از اهمیت بالایی برخوردار است و دانستن نکاتی که در ادامه به آن اشاره می‌شود ضروری است

• ایمن کردن منزل (Child proofing)

کودکان بیش‌فعال به دلیل داشتن حرکات تکانشی و ناخودآگاه به شدت در معرض خطرات مختلف هستند پس ایمن سازی منازل قسمت مهمی از روند درمانی به شمار می‌آید. به عنوان مثال برای این افراد نیاز است تا وسایل شکستنی در محل مناسب قرار بگیرد، درها و پنجره ‌ها با حفاظ مناسب  مجهز گردد، وسایل تیز و برنده کاملا از دسترس خارج شود، تا حد امکان کف منزل با وسایل نرمتری مثل فرش پوشانده شود خصوصا اتاق کودک بایستی حتما با کفپوش مناسب کودکان یا فرش و موکت پوشانده شود.

• کنترل

کنترل، عبارت است از مراحل زیر نظر گرفتن فعالیت ها جهت اطمینان از این که منطبق با اقدامات برنامه-ریزی‌ شده پیش رود که به سه دسته تقسیم می‌شود.

-کنترل پیشایندی (آموزش)

برای جلوگیری از خطرات احتمالی لازم است که از قبل والدین آموزش های لازم را به کودکان بدهند. به عبارتی بایستی کودکان توجیه گردند که اگر به نکاتی که به آن ها گفته می شود توجه کافی داشته باشند، می توانند تا حدود بسیار زیادی از خطرات احتمالی جلوگیری کنند. به عنوان مثال آموزش رد شدن از خیابان، آموزش راه رفتن در پله ها، آموزش پوست کندن میوه و ... می تواند از این جمله آموزش ها باشد.

-کنترل فرآیندی

این مرحله از کار در حین انجام فعالیت‌ها صورت می‌گیرد. از آنجا که کودکان بیش فعال با حرکات تکانشی خود نیاز به توجه ویژه دارند، اصلاح اشتباه آن ها در حین انجام فعالیت از جمله موارد مهم به شمار می رود. مثلا اگر والدین با صحنه‌ای مواجه شوند که فرزندشان در حال پرخاش کردن و کتک زدن دوست خود است، بایستی رفتار اشتباه فرزندشان را همان جا به او متذکر شوند و از اینکه کارش موجب آزار اطرافیان می‌شود، او را آگاه سازند.

-کنترل پسایندی

این مرحله بعد از انجام فعالیت‌های کودک صورت می‌گیرد که هم می تواند به صورت تشویقی باشد و هم به صورت تنبیهی. به عنوان مثال اگر کودک بتواند رفتار خود را به درستی در مهمانی کنترل کند باید از او تشکر کرد که این تشکر می تواند زبانی باشد یا او را به گردش ببرند و یا برای او هدیه ای در نظر بگیرند. شایان ذکر است که تشویق در این مرحله کمک بسیار زیادی به تکرار رفتار او خواهد کرد. از طرفی دیگر برای رفتار ناشایستش باید تنبیه نیز در نظر گرفته شود. تنبیه به هیچ وجه به معنای تنبیه بدنی نیست بلکه حذف یک محرک خوشایند است که منجر به خاموشی رفتار مورد نظر میشود. مثلا اگر قبل از مهمانی رفتن شیوه برخورد صحیح، آداب معاشرت و رفتار درست به کودک آموزش داده شد (کنترل پیشایندی) و در صورت متذکر شدن اشتباهش (کنترل فرآیندی) همچنان به رفتار نادرست خود ادامه داد می‌توانیم بلافاصله مهمانی را ترک کنیم و یا یک محرک خوشایند او ار حذف کنیم (کنترل پسایندی).

• حل مسئله

مهارت حل مسئله نه تنها در کودکان بیش‌فعال حائز اهمیت است بلکه تمامی کودکان بایستی به درستی این مهارت را یاد بگیرند. اما در کودکان بیش‌فعال این قسمت اهمیت بیشتری پیدا می کنند چرا که این افراد اولین راه حلشان در هنگام روبه رو شدن با مشکل آسیب رساندن به خود یا دیگران است. این مهارت می تواند توسط والدین یا درمانگر صورت بگیرد در صورتی که والدین آگاهی کافی برای آموزش دادن به فرزند خود هنگام مواجهه با مشکلات را ندارند، مشورت با روانشناس یا بازی‌درمانگر بسیار ضروری است.

برای آموزش این مهارت کودک را به صورت پیش فرض در محیط‌های مختلف مثل مدرسه، مهدکودک، مهمانی، پارک و ... قرار می‌دهیم و موقعیت مورد نظر و مشکلات احتمالی را به درستی برای کودک شرح می دهیم و در ادامه راه حل مناسب برای موقعیت و مشکل مورد نظر را به او آموزش می دهیم. برای بهتر متوجه شدن این قسمت می‌توان به مثال‌های زیر اشاره کرد که آموزش هرکدام از آن ها به کودک کاملا ضروری است:

•    از کودک پرسیده شود اگر در مدرسه یا کلاس درس یا هر موقعیت مشابهی با صحنه ای روبه رو شوی که دوستت می خواهد وسیله‌ای را به زور از تو بگیرد، عکس‌العملت در این موقعیت چیست؟ معمولا کودکان مضطرب و با اعتماد به نفس پایین بیان می کنند گریه می کنم یا به دوستم می-دهم، کودکان قدرت طلب و بیش فعال می گویند که اورا کتک می زنم یا هل می دهم و یا ناسزا می گویم.

اما جواب و آموزش صحیح به کودک در مواقع روبه رو شدن با چنین مشکلی این است که باید با صدای بلند به دوستت اعلام کنی که این وسیله برای من است و تو اجازه گرفتن آن را از من نداری. در صورت تکرار شدن این عمل اشتباه از طرف دوستت باید به معلم و یا مربی خود مراجعه کنی و از او کمک بخواهی.

•    از کودک پرسیده شود اگر هنگام بازی با دوستانت به دلیل نداشتن مهارت کافی در انجام بازی تو را مسخره کردند یا از بازی بیرونت کردند و یا به او بگویند که دیگر با تو دوست نیستیم، واکنش تو در این موقعیت چیست؟ کودکان مضطرب و با اعتماد به نفس پایین از بازی بیرون می‌آیند، احساس تنهایی می کنند و یا به دلیل مسخره شدن گریه می کنند. کودکان بیش‌فعال، قدرت طلب و دارای مشکلات رفتاری با دوست خود دعوا می کنند، متقابلا دوست خود را مسخره می کنند، با دوست دیگرشان تیم تشکیل می دهند و یا بازی را خراب می کنند.

اما جواب و آموزش صحیح به کودک، در مواقع روبه رو شدن با چنین مشکلی این است که باید محکم و با صدای بلند به دوستت بگویی، تو اجازه مسخره کردن من را نداری من هم مثل تو تمرین می کنم و بازی را یاد می گیرم. ما همه با هم بازی می کنیم تو نمی توانی بگویی که چه کسی بازی کند و چی کسی نه. دلیل دوست نبودن رفیقت را بپرس و به او بگو من خوشحال می شدم که با تو دوست باشم ولی اگر تو تمایلی نداری و نمی خواهی هیچ اشکالی ندارد من دوستان زیاد دیگری دارم.

• پرورش حواس پنجگانه

کودکان بیش‌فعال عمدتا از لحاظ حسی ضعیف هستند اگرچه تقویت حواس مختلف تاثیر بسزایی بر آن ها داشته، اما گاها اختلالشان با کودکانی که دارای اختلال حسی هستند اشتباه گرفته می‌شود که در بخش‌های بعدی به تفصیل به تفاوت این دو اختلال خواهیم پرداخت. در این جا دانستن این نکته کافی است که تقویت حواس پنجگانه به نوعی باعث افزایش تمرکز در کودکان بیش فعال شده چراکه این تمرینات توجه کودکان را به محیط اطراف بیش از پیش جلب کرده و به طور ناخودآگاه به درمان آن ها کمک می کند.

به عنوان مثال برای تقویت حس بینایی می توان با استفاده از لگوهای رنگی یا مکعب‌های چوبی سازه‌ای را ساخت و از کودک بخواهیم تا مانند شکل ساخته شده را بسازد. برای تقویت حس شنوایی می‌توان دستورات شنیداری مختلف به آن‌ها بدهیم، مثلا به او گفته شود اسباب بازی آبی را به زیر میز زرد رنگ منتقل کن و چندین بار بازی را با دستورات مختلف تکرار کنیم تا پردازش شنیداریش تقویت شود. برای تقویت حس بویای یا چشایی می توان چشمان کودک را بست و از غذاهای مختلف استفاده کنیم که کودک بو کند و بچشد و نوع غذا و مزه آن را تشخیص دهد. برای تقویت حس لامسه نیز بازی لمس اشیا با چشمان بسته گزینه مناسبی است به طوری پس از لمس کردن میزان زبری یا نرمی آن را تشخیص دهد.

• خودگویی

از ویژگی‌های چشمگیر کودکان بیش فعال، حواس پرتی و فراموشکاری است. لذا وادار کردن کودک به تکرار دستورات و جملات، قسمت عمده ای از این مشکل را حل خواهد کرد و میزان حرف شنوی آن ها را به دلیل تمرکز بیشتر بر روی دستورات بسیار بالاتر خواهد برد. به عنوان مثال هنگامی که از کودک تقاضا می شود که نمکدان را بیاورد باید به او گفته شود که در طول مسیر سفره تا آشپزخانه مدام لغت نمک یا نمکدان را با خود تکرار کند تا تمرکز بیشتری بر روی کار خود داشته باشد و دستور را فراموش نکند.

***دانستن این نکته خالی از لطف نیست که هرچه جملاتی که به کودک گفته می‌شود کوتاه تر، خلاصه تر (در حد یک جمله)، واضح تر و شفاف تر باشد امکان حرف شنوی او بیشتر می شود. 

• ورزش

ورزش و تحرک از عوامل بسیار بسیار مهم و تاثیرگذار در درمان اختلال بیش‌فعالی است. هر چه میزان تحرک کودک در طول روز بیشتر شود و انرژی بیشتری صرف کند، به همان میزان رفتارهای تکانشی او کمتر شده و آسیب کمتری به خود و محیط اطرافش می رساند. نکته مهم در انتخاب نوع ورزش برای کودکان این است که اگر ورزش منتخب همزمان نیم کره راست و چپ مغز را درگیر کند یعنی همزمان از دست و پای راست و چپ خود استفاده کنند (مانند شنا یا دوچرخه‌سواری) و تحرک بیشتری داشته باشند (مانند صخره‌نوردی و کوه نوردی) هماهنگی مغز با بدن بالاتر رفته و روند درمان سریع‌تر خواهد شد.

• برنامه غذایی

مواد غذایی و خوراکی هایی که مواد نگه‌دارنده یا کافئین دارند برای کودکان بیش‌فعال بسیار مضر است. از جمله این خوراکی ها می توان به کنسرو، نوشابه، شکلات، شیرکاکائو و... اشاره کرد.

• تنظیم نور

نورهای سفید مانند لامپ های مهتابی، هیجان کودک را بالا برده و دائما او را بی‌قرار می کند. به همین دلیل هرچه کمتر در معرض نورهای سفید قرار بگیرد، رفتارهای تکانشی او کمتر می شود.

2. درمان دارویی

اگرچه درمانی دارویی برای این اختلال به هیچ وجه توصیه نمی شود و جز در موارد خاص برای افراد با این اختلال تجویز نمی شود اما به طور معمول از داروهایی استفاده خواهد شد که با تاثیر بر روی قشر مغز و تالاموس، افزایش تمرکز، کاهش تحرک و بی قراری در پی خواهد داشت. از جمله این داروها می توان به ریتالین، ریسپریدون، دگزامفتامین، آنوموگستین و Maols اشاره کرد.

نکته بسیار مهم و حائز اهمیت در این قسمت این است که این داروها نباید به مدت طولانی استفاده شود چراکه فقط روشن کننده موتور برای درمان‌پذیری و شروع بازی درمانی هستند و به هیچ وجه نباید بدون مشورت و تجویز روانپزشک استفاده شود.

 

عوارض عدم درمان به موقع بیش فعالی

در صورتی که نسبت به درمان کودکان بیش فعال، توجه کافی نشود، زمینه برای ابتلا آنها به افسردگی و بروز رفتارهای ضد اجتماعی و بزهکارانه فراهم خواهد کرد.

 والدین حتماً باید در دوران کودکی نسبت به معالجه کودک بیش فعال اقدام کرده و از بروز مشکلات در دوران مدرسه جلوگیری کنند زیرا این کودکان به دلیل عدم تمرکز به درس گوش نداده و از کلاس مدام بیرون می روند که باعث افت عملکرد تحصیلی می شود.

 زمانی که این کودکان وارد دوران نوجوانی می شوند به دلیل فراموشکاری آنها را افرادی بی حواس و سهل انگار تلقی می کنند. آن ها در زمان درس خواندن و سایر فعالیت ها به دلیل فرو رفتن در رویا و خیال، قادر نیستند کارهای خود را به اتمام برسانند.

 از دیگر مشکلاتی که در اثر عدم درمان به موقع اختلال بیش فعالی به وجود می آید می توان ابتلا به اضطراب، سو مصرف مواد مخدر، اختلال سلوک، پرخاشگری، بی نظمی و بی توجهی به قوانین و مقررات، طرد شدن از گروه ها به دلیل بروز برخی رفتارها و کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس اشاره کرد.

در حالی‌که بسیاری از کودکان بعد از خوردن هله هوله از دیوار راست بالا می‌روند، اما هیچ مدرکی دال بر اینکه شکر یکی از دلایل بیش فعالی است، در دست نیست. از طرفی نقش مواد افزودنی غذایی هم در بیش فعالی مشخص نیست.

برخی والدین معتقداند که مواد نگهدارنده و رنگ‌های خوراکی مورد استفاده علائم بیش فعالی را بدتر می‌کند، و آکادمی اطفال آمریکا بیان می‌کند که اجتناب از خوردن این مواد غذایی منطقی است.

 

بیش فعالی و تلویزیون

ارتباط بین نشستن جلوی تلویزیون و تماشای آن و بیماری بیش فعالی مشخص نیست، اما آکادمی اطفال آمریکا توصیه می‌کند زمان تماشای تلویزیون را برای کودک خردسال خود محدود کنید. این آکادمی تماشای تلویزیون برای کودکان زیر ۲ سال را مناسب ندانسته و برای کودکان بزرگ‌تر روزانه بیشتر از ۲ ساعت تماشای تلویزیون را پیشنهاد نمی‌کند.

برای کمک به کودک خود برای بهبود مهارت‌های تمرکز و توجه، فعالیت‌هایی مانند بازی، بلوک‌های ساختمان‌سازی، پازل و کتاب خواندن را به او پیشنهاد دهید.

 

ترس از روبرو شدن با بیش فعالی در خانواده ها

در کشورهای پیشرفته تشخیص و درمان کودکان بیش فعال توسط نهادهای مختلف انجام می شود و در عین حال یک الزام قانونی، برای درمان و کنترل این اختلال برای خانواده ها وجود دارد، اما در ایران به دلایل مختلف (مثلا مقاومت و انکار خانواده ها در برابر پذیرش این مسئله) این وظیفه بر عهده خانواده هاست که با مطالعه بیشتر درباره انواع اختلال ها و مشاوره گرفتن از درمانگران و مشاورین مطرح به درمان کودک خود اقدام کنند.

در برابر گروه پدر و مادرهای پیگیر برای تشخیص و درمان اختلال در کودکشان، گروهی از پدر و مادرها در برابر تشخیص و پذیرفتن اختلال کودک خود مقاومت می کنند و نسبت به هشدارهای معلمان، مشاورین، درمانگرها و اطرافیان توجهی نکرده و موضوع را انکار می کنند.

 

خانواده یک نکته مهم را فراموش نکنند. اینکه کودک شما دچار اختلال است نه انتخاب شما بوده نه انتخاب او. این مسئله یا ریشه ژنتیکی دارد یا محیطی که در قسمت بعدی بصورت کامل توضیح داده می شوند. پس از برچسب بر روی کودک خود نترسید، بر روی آینده کودکتان تمرکز کنید.

در صورتی که به درمان کودکان بیش فعال در زمان درست پرداخته نشود، این کودکان قادر نخواهند بود در امور آموزشی و مهارت های اجتماعی به موفقیت برسند و ممکن است در آینده با مشکلات جدی رو به رو شوند.

 

موثرترین روش نگهداری از کودک بیش فعال چیست ؟

بهتر است کودکان مبتلا به اختلال ADHD مانند سایر افراد از رویکردهای منصفانه و مداوم بهره‌مند شوند. از این رو کارشناسان معمولا رویکردی را پیشنهاد می کنند که متمرکز بر تعیین انتظارات واضح، استفاده از روندهای طبیعی و ستایش رفتارهای مثبت است.

کارشناسان معتقدند که بهتر است از مجازات کودکان مبتلا به بیش فعالی برای رفتارهایی که خارج از کنترل آنها است جلوگیری کنید و درمورد رفتارهای مشکل ساز با کودکان صحبت کنید تا انگیزه آنها را بهتر بشناسید.

به عنوان مثال رفتاری که در این کودکان ناسازگار به نظر می رسد، ممکن است ناشی از سرخوردگی یا اضطراب باشد. پرداختن به احساساتی که در پس رفتارها هستند احتمالاً در کاهش پیامدهای ناگهانی در آینده کمک بسیاری خواهد کرد.

آیا دادن پاداش به تغییر رفتار فرزند کمک می کند ؟

استفاده از سیستم‌های رسمی پاداش برای ایجاد انگیزه در کودک جوانب مثبت و منفی بسیاری دارد و باعث ایجاد تغییر در رفتار کودک می‌شود. از طرفی بسیاری از والدین به این نتیجه رسیدند که سیستم‌های پاداش دهی مانند جدول های برچسبی، به فرزندشان کمک می کند تا رفتارهای مشکل ساز را کاهش دهند.

از سوی دیگر برخی والدین نگران هستند که استفاده از پاداش برای تشویق به رفتار خوب، شبیه به رشوه دادن باشد. زیرا بسیاری از کودکان در هر موقعیتی به این فکر می‌کنند که: ” این کار چه منافعی برای من خواهد داشت؟ “و این باعث می‌شود به مرور زمان بد عادت شوند.

استفاده از جدول برچسبی یا سایر سیستم‌های پاداش رسمی یک تصمیم شخصی است. اما در حالت کلی پاداش‌هایی مانند خوشحال کردن کودک، سورپرایز کردن او بعد از یک هفته رفتار خوب یا استفاده از عبارات ستایشی مثبت می‌تواند سبب ایجاد انگیزه برای اصلاح رفتار در کودک شود.

 

چگونه می‌توان در پیدا کردن دوست به کودک بیش فعال کمک کرد ؟

در نگهداری از کودک بیش فعال باید به این موضوع دقت کرد که برخی از کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است در برقراری ارتباط با دوستان خود مشکل داشته باشند. این مشکل غالباً به دلیل رفتارهای پرخاشگرانه یا بیش فعالی، اغراق در بروز احساسات عاطفی یا عدم تمرکز در یک بازی یا مکالمه است.

برای کمک به توسعه مهارت‌های اجتماعی کودک، والدین باید به آرامی به توضیح رفتارهای مناسب به کودک بپردازند. شاید موقعیت‌هایی برای کودک پیش بیاید که در نقش آفرینی آنها کم بیاورد.

به عنوان مثال هنگامی که کودک در یک بازی می بازد یا موفق می‌‌شود بهتر است به ستایش او بپردازند. همچنین به جای اینکه کودک را وادار کنند که در گروه‌های دوستی بزرگتر قرار بگیرد، بر روی برقراری دوستی‌های فردی متمرکز شوند.

کوتاه کردن زمان بازی، قبل از ایجاد بیش‌فعالی، می تواند به کودکان کمک کند که به تعاملات اجتماعی به صورت مثبتی پاسخ دهند و اعتبار اجتماعی خود را تقویت کنند.

متخصصان همواره در حال تحقیق در مورد این هستند که آیا استفاده بیش از حد از بازی‌های ویدئویی واقعاً می تواند یک “اعتیاد” تلقی شود؟ این که بسیاری از کودکان مبتلا به ADHD هنگام صحبت از بازی‌های ویدیویی رفتارهای مشکل ساز نشان می دهند، حقیقتی غیر قابل انکار است. زیرا بازی‌های ویدئویی به گونه‌ای طراحی شده اند که جذاب هستند و پاداش فوری می‌دهند.

کودکان مبتلا به ADHD ممکن است بیش از حد بر روی بازی‌های کامپیوتری تمرکز کنند. به گونه‌ای که و وقتی به آنها گفته می شود که بازی را متوقف کنند ممکن است دچار اضطراب یا عصبانیت شوند.

برخی از کودکان ممکن است بازی‌های کامپیوتری را به سایر فعالیت‌ها، مانند ورزش یا رفتن به مدرسه ترجیح دهند. همین ویژگی نیز ممکن است باعث ایجاد مشکل برای آن‌ها شود.

اگر فرزند شما هر روز ساعت‌ها بازی می کند، علاقه چندانی به فعالیت‌های دیگر ندارد، یا با تعیین محدودیت در بازی‌های کامپیوتری عصبی می شود. به احتمال زیاد بازی کردن برای او رابطه‌ای مشکل ساز ایجاد کرده است که در نگهداری از کودک بیش فعال حتما باید مورد توجه قرار گیرد.

چگونه می‌توان در بازی‌های کامپیوتری محدودیت ایجاد کرد ؟

به جای در نظر گرفتن قوانین بیش از حد سختگیرانه در استفاده از بازی‌های ویدئویی یا حذف کردن کامل این بازی‌ها، بهتر است والدین با رویکردی متعادل‌تر عمل کنند.

محدود کردن بازی‌های کامپیوتری در عین اطمینان از اینکه کودک درگیر فعالیت‌های دیگری مانند ورزش، بازی خلاقانه یا خواندن است، می‌تواند تنش را به حداقل برساند. همچنین این بازی‌ها به کودکان اجازه می دهند تا از مزایای بالقوه آن نیز استفاده کنند. آموزش قوانین بازی و رعایت آن‌ها نیز نقش به سزایی در باز کردن ذهن آن‌ها دارد.

 

آیا می‌شود از بیش فعالی جلوگیری کرد ؟

هیچ روش مطمئنی برای جلوگیری از ابتلای کودک به بیش فعالی وجود ندارد، اما اقداماتی برای کاهش ریسک ابتلا وجود دارد. هنگام بارداری، از مصرف الکل، مواد مخدر و دخانیات خودداری کنید.

کودکانی که مادران آن‌ها در دوران بارداری سیگار می‌کشند ممکن است دو برابر بیشتر خطر ابتلا به بیش فعالی داشته باشند.

 

جمع بندی