فرونشست، ایران را می‌بلعد!
همواره استفاده از منابع آب زیرزمینی به عنوان راهکاری برای مواجهه با بحران کم‌آبی مورد توجه مسئولان و سیاستگذاران بوده است؛ اما این مسئله در طول چند دهه گذشته، پدیده فرونشست را در اغلب دشت‌های کشور به دنبال داشته و این پدیده در کنار دیگر بلایای طبیعی کشور را تهدید می‌کند.
محسن طباطبایی، کارشناس وزارت راه و شهرسازی پیشتر گفته بود: «فاجعه این است که سالانه چهار میلیارد مترمکعب آب از ۵۰ هزار چاه استخراج می‌شود که یک سوم آن‌ها غیرقانونی‌اند.»
مصطفی فدایی‌فرد، رئیس کمیته ارزیابی سیلاب سدهای بزرگ ایران، نیز در مصاحبه‌ای گفته بود: «در ۳۰ استان از ۳۱ استان زوال خاک را شاهدیم و از میان ۶۰۹ جلگه کشور، ۴۵۰ جلگه در وضعیت بحرانی‌اند.»
علیرضا شهیدی، معاون سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی هم خبر داد که مشکل در پایتخت و حومه از جاهای دیگر بیشتر است. شهیدی در مصاحبه با خبرگزاری ایسنا گفته بود: «در برخی کشورها یک اینچ (۲.۵ سانتی‌متر) نشست زمین فاجعه تلقی می‌شود. متاسفانه ما نشست ۱۴ اینچی (۳۵ سانتی‌متری) در تهران بزرگ را شاهدیم.
اما موضوع نگران کننده‌تر این است که چنین پدیده مخربی زیرساخت‌های حیاتی مانند خطوط راه‌آهن، جاده‌ها، خطوط انتقال آب، نفت و گاز و حتی فرودگاه‌ها را تهدید می‌کند. در این زمینه رسانه‌ها گزارش داده‌اند، ۱۵ درصد از خطوط ریلی کشور در مناطق درگیر با پدیده فرونشست قرار دارند و چندین فرودگاه بزرگ مانند مهرآباد و خمینی نیز در معرض خطرند. آثار تاریخی و میراث فرهنگی ایران نیز از این پدیده در امان نمانده‌اند.
اخیرا علی بیت‌اللهی، عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات راه و شهرسازی در گفتگو با رسانه‌ها با استناد به داده‌های پژوهشی، هشدار داده که زیرساخت‌های حیاتی ازجمله پالایشگاه‌ها، مخازن سوخت، خطوط انتقال گاز، خطوط فشار قوی برق و بسیاری از مراکز صنعتی دیگر دقیقا در پهنه فرونشستی تهران قرار دارند و در معرض خطر جدی‌اند.
بیت‌اللهی با انتقاد شدید از تصمیم وزارت نیرو برای حفر ۷۰ حلقه چاه عمیق در تهران، این اقدام را «تیر خلاص بر پایداری تهران» خوانده است. او تاکید کرده که به دنبال چنین اقداماتی، سطح آب‌های زیرزمینی، به‌ویژه در مناطق جنوبی پایتخت، کاهش می‌یابد و بزرگ‌ترین پهنه فرونشستی کشور از جنوب غرب تهران به سمت شهریار و سپس جنوب استان البرز، هشتگرد و در ادامه تا دشت قزوین گسترش می‌یابد.
بیت‌اللهی با اشاره به حفر چاه‌های متعدد در سال‌های گذشته برای تامین آب گفته است: «اگرچه طی چند سال گذشته نرخ فرونشست زمین در تهران حدود ۲۰ سانتی‌متر ثابت مانده بود، اما در اواخر سال گذشته و سال جاری این روند بار دیگر شدت گرفته است.» او افزوده در محدوده یافت‌آباد و اطراف آن، به دلیل حفر چاه‌های تامین آب شور، میزان فرونشست حتی بیش از میانگین گزارش‌شده است.
کارشناسان معتقدند که مسئله فرونشست زمین درحالی به یک چالش جدی بدل شده که همچنان کشاورزی غیراصولی و ناپایدار و حفر چاه‌های آب متعدد و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی ادامه دارد. بیت‌اللهی درخصوص کشاورزی غیراصولی به‌عنوان عامل اصلی استخراج بی‌رویه آب‌های زیرزمینی به «جام جم آنلاین» می‌گوید: در کشور خشک و نیمه‌خشک ایران در استان‌های خشکی مثل اصفهان و فارس که درگیر جدی فرونشست زمین هستند، اصلا معنی ندارد که برنج کاشته شود. یا در خوزستان یا ورامین که هندوانه و صیفی‌جات کاشته می‌شود و نیاز به آب دارد وقتی رودخانه‌های جاری نداریم، این نیاز آبی از طریق حفر چاه‌های متعدد تامین می‌شود.علاوه بر توسعه کشت و زرع غیرمنطقی، ما آبیاری اصولی هم نداریم؛ یعنی آبیاری مزارع به‌صورت غرقابی است و آب در سطح زمین رها می‌شود که ۶۰ تا ۷۰ درصد چنین آبی از بین می‌رود. در چنین شرایطی اگر زمین فرونشست نکند پس چه کار کند؟