روش های موثر در تربیت اخلاقی کودک
تربیت اخلاقی کودکان
تربیت نادرست کودک باعث گریبانگیری یک عمر اشتباهات غلط برای فرزند و والدین است.
تربیت نادرست کودک باعث گریبانگیری یک عمر اشتباهات غلط برای فرزند و والدین است بنابراین برای تربیت کودک باید بهترین روش های ممکن را به کار گرفت.
تربیت کودک یکی از مهمترین کارهایی است که پدر و مادر باید خیلی برای آن وقت و ارزش بگذارند زیرا تمام آینده کودک بستگی به تربیت والدین در کودکی دارد بسیاری از عقده ها و بزهکاری و اخلاق های ناپسند هر فردی نشات گرفته از محیط تربیتی است که در آن رشد کرده است .
« تربیت اخلاقی کودک »
تغییرات و پیچیدگیهای دنیای امروز، لزوم توجه به اخلاق را پررنگ تر کرده، در حالیکه گاهاً در جوامع مختلف و گروههای مختلف مردم از سیاستمداران و سردمداران تا عموم مردم، بی اخلاقی ها و بی توجهی به ارزشهای دینی و اخلاقی مشاهده می شود.دین مبین اسلام، بیش از هر دین و آیین دیگری بر لزوم اخلاق مداری مردم و حکومت تاکید داشته است. امیر مۆمنان علی (ع) رواج بی اخلاقی هایی نظیر محروم ساختن دیگران ازحق خود، پرداخت رشوه، به باطل کشاندن دیگران و … در جامعه را از مهمترین علل سقوط جامعه برشمرده اند.
به همین دلیل، پدران و مادران، مدرسه و اجتماع به طوردائم با موضوع تربیت کودکانی محترم و با اخلاق مواجه هستند. در عصری که نظارت بر کودکان کاری بسیار ظریف و زندگی در آن پیچیده است، قضیه پرورش کودکان شریف بسیار ضروری و اضطراری است. همچنین، آمار و ارقام حاکی از افزایش بزهکاری و بروز جرائم در سنین پایین است، از طرفی تعصبات فردی و رفتارهای مغایر اخلاق درجوامع مختلف گسترش یافته که نشاندهنده خلأ جدی در تربیت اخلاقی آحاد جامعه است.
قطعاً بهترین زمان برای شکل گیری ارزشهای اخلاقی در فرد دوران کودکی است، و خانواده ها و معلمان می توانند با شناسایی تواناییها و محدودیتهای کودکان در سنین مختلف، به بهترین نحو اقدام به رشد ارزشهای اخلاقی در کودکان کنند. در این مقاله ضمن معرفی ویژگیهای رشد اخلاقی در کودکان، روشهای مۆثر در تربیت اخلاقی آنها ارائه گردیده است.
از اینجا بخوانید: تربیت اقتصادی کودکان
اخلاق در نتیجه تعامل عواملی مانند نظرهای والدین، روشهای انضباطی و انتخاب‌ها و اختیارهای خود کودکان شکل می‌گیرد. کودک از تجربه‌های اولیه خود برای تشخیص درست از غلط استفاده می‌کند،در این بخش، به برخی روش های آموزش اخلاق برای پرورش رشد اخلاقی کودکان را بررسی می‌کنیم:
– «تحسین» به جای «پاداش»
معمولا والدین بلافاصله پس از مشاهده رفتارهای مطلوب و اخلاقی، کودک را تقویت می کنند و به آنها پاداش می دهند. اما «تحسین کردنِ» رفتارهای مثبتِ اخلاقی کودک بهتر از «پاداش دادن» به کودک برای آن رفتارها است. پاداش به مرور باعث می‌شود کودک آن رفتار اخلاقی را به خاطر چیز دیگری انجام دهد ولی تحسین آن را در نظر کودک به خودی خود ارزشمند می‌کند و به فضیلتی خواستنی تبدیل میسازد.
– تحسین «شخصیت» به جای تحسین «رفتار»
معمولا والدین به آثار رفتارهای کودک واکنش نشان می دهند. اگر چه یکی از بهترین تمرین‌های سازنده اخلاق، اشاره به اثر رفتار کودک بر شخص دیگر است، انجام این کار باعث افزایش رشد اخلاقی کودک می‌شود، اما روان شناسان معتقدند
تحسین کردنِ « شخصیت » بافضیلتِ کودک کارسازتر از تحسین کردن خود « رفتار » اخلاقی کودک است (مثلا اینکه به کودک بگوییم «چقدر خوبه که راستگو/اهل کمک کردن/مهربان هستی » بهتر است از اینکه بگوییم « آفرین که راست گفتی/فلان کمک و لطف را کردی »).
والدین اولین و مهمترین الگو و معلم اخلاق کودکانشان هستند بنابراین مطمئن شوید به همان شیوه که از کودکتان انتظار دارید، رفتار می‌کنید. او با مشاهده انتخاب‌ها و واکنش‌ها و شنیدن حرف‌های روزمره شما، معیارهای اخلاقی را می‌آموزد- تحسین «تلاش» به جای تحسین «استعداد»تحسین کردنِ « تلاش » و کوشش ارادی کودک موثرتر از تحسین کردنِ «استعداد»های او است.
_کودکان رفتار شما را تقلید می کنند
کودکان شما را الگو قرار می‌دهند و از رفتار و طرز صحبت شما تقلید می‌کنند. بنابراین بدون اینکه چیزی به او بگویید رفتار خوبی با دیگران داشته باشید مثلا می‌توانید از کلمات محبت آمیز استفاده کنید. کودکان آن طوری که شما می‌خواهید رفتار نمی‌کنند، بلکه بیشتر سعی می‌کنند با شما همانند سازی کرده و شبیه خودتان شوند در نتیجه به جای نصیحت کردن سعی کنید به رفتارهای خودتان دقت بیشتری داشته باشید و به یاد بسپارید که کودکان تا حد زیادی بازتاب رفتارهای خودتان هستند.
_کودکان را به راستگویی تشویق کنید
آموزش صداقت به کودکان از جمله مهم ترین اصولی است که باید به کودک منتقل شود. شما کودک را به هر چیزی که تشویق کنید او آن را خوشایند و مخالف آن را نامطلوب می‌داند. برای مثال هنگامی که کودکان را به راستگویی تشویق می‌کنید، او از دروغگویی و افراد دروغگو بیزار می‌شود. برای تشویق کردن کودک لازم نیست حتما جایزه خاصی را برایش در نظر بگیرید. گاهی اوقات یک لبخند ساده، گفتن جملات تحسین کننده و افتخار کردن به فرزند به خاطر راستگویی و صداقت به تنهایی برای تقویت کودک کافی است.
– ایجاد حس «خطاکاری» به جای «شرم»
در برابر رفتارهای غیراخلاقی کودک بهتر است به جای احساس «شرم» (که توام با حس حقارت و بی‌ارزشی و انفعال است)، احساس «خطاکاری» را (که همراه با پشیمانی و همدلی و میل جبران است) در او ایجاد کنیم.
_آموزش اخلاق به کودکان حتی با شکرگزاری از نعمت ها
به کودکان یاد بدهید در قبال نعمت‌هایی که خداوند به آنها داده شکرگزار باشند. در واقع آنچه اهمیت دارد این است که کودک به موضوعات ارزشمندی نظیر سلامتی یا داشتن خانواده خوب بیشتر توجه کند و آنها را به عنوان بدیهیات زندگی در نظر نگیرد. این امر علاوه بر رشد اخلاقی به سلامت روان کودک نیز کمک می‌کند و میزان رضایتمندی او را از زندگی بالا می‌برد.
_زندگی شاد همراه با نگرشی مثبت
والدین می‌توانند به کودک آموزش دهند که با استفاده از جملات مثبت در طی روز افکار مثبت را فرا بخوانند و از منفی بافی رهایی یابند. این مسئله به کودکان کمک می‌کند تا بتوانند به سمت خودشکوفایی پیش بروند و از دغدغه‌های سطحی زندگی فاصله بگیرند. افرادی که به سمت خودشکوفایی پیش می‌روند و نگرش مثبتی دارند به دلیل داشتن ارتباطات سالم با دیگران معمولا از نظر اخلاقی نیز وضع بهتری نسبت به دیگران خواهند داشت چرا که رشد علاقه اجتماعی در وجود آنها باعث می‌شود که آنها بخواهند موارد اخلاقی را بیشتررعایت کنند. برای مثال آنها اغلب تمایل دارند که به دیگران یاری برشانند و از آزار اطرافیان خودداری نمایند.
– «تاسف» به جای «خشم»
وقتی در پاسخ به رفتار غیراخلاقی کودک اظهار « خشم » می‌کنیم در او حس مخرب « شرم » (که تصویر او از خودش را منفی می‌کند) ایجاد می‌شود. ولی وقتی اظهار « تاسف » می‌کنیم در او حس سازنده‌ی « خطاکاری » (که میل اصلاح رفتار ایجاد می‌کند) تقویت می‌شود. « اظهار تاسف » و تاکید بر اینکه از شخصیت اخلاقیِ کودک انتظار بیشتری دارید بهتر از نشان دادن « عصبانیت » است.
_منحصر به فرد بودن هر فرد
هر شخصی افکار و باورهای خودش را در ذهن دارد و می‌تواند طبق باورهایش منحصر به فرد باشد. هیچ کس در دنیا شبیه هم نیست. با استفاده از این عنوان به کودک آموزش دهید که استعداد و توانایی هر شخصی متفاوت است پس نباید خودش را با کسی حتی خواهر و برادرش مقایسه کند. اگر کودکتان خودش را با دیگری مقایسه کرد، سعی نکنید با بی اهمیت جلوه دادن و یا کوچک کردن دیگری به فرزندتان احساس خوبی دهید، بلکه مثلا می‌توانید او را با دیروز و امروز خودش مقایسه کنید و یا به آن چه که خواسته قلبی اوست بپردازید.
آموزش منحصر به فرد بودن به کودک کمک می‌کند تا بفهمد هرکس شرایط خاصی در زندگی دارد و در نتیجه نمی‌توان به سادگی در مورد دیگران قضاوت کرد. این مسئله باعث می‌شود کودک همدلی بیشتری را در خود پرورش دهد و تلاش کند دنیا را از دریچه چشم دیگران بنگرد.
_اشتباهات دیگران را ببخشند
بخشیدن دیگران یکی از اصول مهم آموزش اخلاق به کودکان است. هر فردی در طول زندگی اشتباهاتی می‌کند که شاید به دیگران صدمه بزند. والدین می‌توانند از همان دوره کودکی بخشش را به آنها بیاموزند تا در بزرگسالی انسان بهتری شوند. درحقیقت بخشیدن دیگران از فشار روانی کم می‌کند و به آرامش کودک اضافه می‌شود.
در این زمینه لازم است که به فرزندتان بیاموزید بخشش به معنای نادیده گرفتن بدرفتاری دیگران یا زیر پا گذاشتن احساسات خود نیست. بخشش تنها به معنای رها کردن احساسات خصومت و کینه ایست که در بلند مدت می‌توانند از نظر روانی ما را تحت فشار بگذارند و منجر به پریشانی‌های زیادی شوند. در نتیجه کودک یاد می‌گیرد در کنار جرات ورزی و توانایی برای گرفتن حق و حقوق خود از دیگران احساسات منفی را رها کند و دیگران را به خاطر اشتباهاتشان ببخشد.
_آموزش عدالت به کودکان
عدالت یکی دیگری از مفاهیم اخلاقی بسیار مهمی است که کودکان باید در مورد آن آموزش ببینند. البته آنها از همان سال‌های ابتدایی می‌توانند بی‌عدالتی‌ها را تشخیص داده و در برابر آن واکنش نشان دهند. با این حال درک یک کودک 3 ساله، 5 ساله و 14 از عدالت با یکدیگر تفاوت دارد. برای مثال کودکان کم سن و سال به دلیل خودمحوری بالا تنها برای خود به دنبال اجرای عدالت هستند. در واقع آنها دوست ندارند که نسبت به دیگران پاداش و خدمات کم‌تری را دریافت کنند اما در عین حال نسبت به اجرای بی‌عدالتی در حق دیگران بی‌توجه هستند!
در این شرایط والدین وظیفه دارند مزایای رعایت عدالت در سطح کلان را به زبان ساده و متناسب با سن کودک به او آموزش دهند و کمک کنند تا فرزندشان بتواند به خودی خود و فارغ از منافع شخصی ارزشمندی این مفهوم را درک نماید.
_احترام گذاشتن به دیگران از اصول آموزش اخلاق به کودکان
نیاز به احترام یکی از نیازهای اساسی همه انسان‌هاست که می‌تواند اساس ویژگیهای روانشناختی مهمی نظیر اعتماد به نفس را تشکیل دهد. برای آنکه احترام گذاشتن به دیگران را به فرزندتان یاد بدهید لازم است که پیش از هر چیز خودتان به او احترام بگذارید و این نیاز درونی فرزندتان را برآورده نمایید. استفاده از کلمات مؤدبانه‌ای نظیر "لطفاً" و "خواهش می‌کنم" هنگام داشتن درخواست از کودک و صدا زدن او به شیوه‌ای محترمانه و محبت آمیز به او می‌آموزد که در ارتباط با دیگران همانند شما رفتار کند و اصول مرتبط با احترام را رعایت کند. والدینی که در حضور فرزندشان از کلمات غیر مؤدبانه استفاده می‌کنند یا برای او به خاطر کودک بودن همانند دیگران ارزش قائل نیستند نمی‌توانند انتظار داشته باشند که فرزندشان در ارتباط با دیگران رفتار محترمانه‌ای داشته باشد.
_آموزش دادن به کودک در مورد لزوم عذرخواهی
بسیار اهمیت دارد که به فرزندتان بیاموزید در صورت انجام رفتار اشتباه شجاعت عذرخواهی را داشته باشد و آن را ضعیف نپندارد. این کار باعث می‌شود که فرزندتان در قبال رفتارهای خود مسئولیت بیشتری احساس کند و در نتیجه اخلاق مدارتر باشد. البته برای آموزش عذرخواهی به کودک هرگز او را مجبور به انجام رفتارهایی نکنید که باعث احساس تحقیر و سرزنش در او شوند. آموزش گفتن جملات ساده‌ای نظیر "ببخشید" و "به خاطر کارم معذرت می‌خواهم" برای کودک کفایت می‌کند.
_نشان دادن تأثیر رفتارهای کودک بر دیگران
یکی از کارهای بسیار مهمی که باید در زمینه آموزش اخلاق به کودکان انجام دهید این است که او را از پیامدهای رفتارش آگاه کنید. برای مثال برایشان توضیح دهید که بدرفتاری کردن با دیگران چه تأثیری روی آنها می‌گذارد و به بروز چه احساساتی می‌انجامد. این کار کمک می‌کند که کودک قابلیت بالاتری برای همدلی با دیگران داشته باشد و تلاش کند تا منافع شخصی‌اش را در تضاد با دیگران قرار ندهد. در واقع کودک یاد می‌گیرد که خوشحالی او نباید به بهای رنجش دیگران تمام شود. این مسئله کمک می‌کند تا در کنار یادگیری مفاهیم اخلاقی، مهارت‌های زندگی را نیز فراگیرد.
« شیوه‌های مؤثر در تربیت اخلاقی کودکان بر مبنای آموزه‌های اهل بیت(ع) »
برای تربیت اخلاقی کودکان به منظور تحقق سبک زندگی اسلامی موانعی وجود دارد که به برخی از آنها در ادامه اشاره می‌شود:
- عیب‌جویی از دیگران
یکی از موانع اخلاقی در تربیت کودکان برای رسیدن به سبک زندگی اسلامی و تحقق زندگی اصیل اسلامی، عیب‌جویی از دیگران است. در این خصوص روایتی از امام سجاد(ع) نقل شده است که فرموده‌اند: «به جای عیب‌جویی و بازگویی عیب دیگران، سعی کنید عیب‌های خود را برطرف نمایید. در این صورت است که مصون از آسیب‌ها و آفت‌ها خواهیم بود». فردی که از کودکی به عیب جویی دیگران می‌پردازد و والدین و مربیان او را از این کار منع نمی‌کنند، نمی‌توانند بر مبنای سبک زندگی اسلامی پرورش یابند.
- دروغ
ریشه بسیاری از آسیب‌ها دروغ است. در این خصوص روایات بسیاری از اهل بیت (ع)بزرگوار ذکر شده است. امام علی(ع)فرموده‌اند: «دروغ، چه شوخی باشد چه جدی شایسته نیست و سزاوار نیست یکی از شما به بچه‌اش وعده‌ای بدهد که بعداً بدان وفا نمی‌کند؛ زیرا دروغ به فساد می‌کشاند و فساد به سوی آتش و مادام که یکی از شما دروغ گوید، گویند دروغ گفت و معصیت کرد». از جمله امام سجاد(ع) در روایتی فرموده‌اند: «از دروغ کوچک و بزرگش، جدّی و شوخی بپرهیزید؛ زیرا انسان هرگاه در چیز کوچک دروغ بگوید، به گفتن دروغ بزرگ نیز جرئت پیدا می‌کند».
والدینی که در مقابل دروغ کودکان هیچ عکس‌العملی نشان نمی‌دهند و یا خود مشوق دروغگویی کودکان هستند ناخواسته زمینه را برای گناه و فساد او در بزرگسالی فراهم می‌کنند.
- حسد
یکی از پیامدهای حسد این است که حسنات را ضایع می‌کند. امام هادی(ع) فرموده‌اند: «حسد، کارهای خوب را از بین می‌برد و دروغ، دشمنی می‌آورد». حسادت در کودکان به مرور، آنها را به انسان‌هایی بیمار مبدل میسازد و در زندگی با مشکلات بسیاری مواجه میسازد.
- همنشینی با افراد شرور
اهل بیت(ع) در خصوص لزوم احتیاط در معاشرت و همنشینی با افراد تأکید زیادی کرده‌اند. امام هادی(ع) در این خصوص فرموده‌اند: «همنشینی و معاشرت با افراد شرور، نشانه پستی و شرارت تو خواهد بود». اگر مراقب معاشرت کودکان نباشیم که با چه افرادی معاشرت می‌کنند و همنشین هستند، ممکن است با افراد ناباب معاشرت کنند و به مرور، جذب گروههای منحرف شوند و زندگی خود و اطرافیان و جامعه را با مشکل و بحران مواجه سازند.
- انضباط های سختگیرانه
انضباط های سختگیرانه و خشن، مانع رشد اخلاقی کودکان می‌شود. فرزندانی که در چنین خانواده‌هایی رشد کرده‌اند، زمینه‌های خلاقیت در آنها کمرنگ شده و همواره در تصمیم‌گیری مردد هستند. آنها اغلب، افرادی بی‌اراده بار آمده و در نتیجه، کرامت انسانی آنها مخدوش می‌گردد. امام باقر(ع) نیز تجاوز از حد را در امورات حتی نیکی کردن، جایز نمی‌داند و می‌فرماید: «بدترین پدران کسانی هستند که در احسان به فرزندان از حد تجاوز نمایند».
علاوه بر مواردی که ذکر گردید موانع اخلاقی دیگری نیز وجود دارد که می‌توان به تعصب، معاشرت با بخیل، بدبینی، بدخویی، تحمیل نظر، کینه‌توزی و ... اشاره کرد. اهل بیت(ع) نیز آنها را مانع تحقق سبک زندگی اسلامی معرفی کرده‌اند.
از اینجا بخوانید: تربیت جنسی کودکان
ارسال نظر