خطر خروج جنگل‌های هیرکانی از فهرست میراث جهانی
این روزها با انتشار تصاویر جاده‌کشی غیرقانونی در محدوده گشت‌رودخان شهرستان شفت در استان گیلان، یکی از ۱۲ سایت ثبت‌شده جنگل‌های هیرکانی در فهرست میراث جهانی یونسکو، فریبا بابایی، مدیر پایگاه جهانی هیرکانی، درباره خطر خروج این میراث ۵۰ میلیون ساله از فهرست جهانی هشدار داده است.
این روزها با انتشار تصاویر جاده‌کشی غیرقانونی در محدوده گشت‌رودخان شهرستان شفت در استان گیلان، یکی از ۱۲ سایت ثبت‌شده جنگل‌های هیرکانی در فهرست میراث جهانی یونسکو، فریبا بابایی، مدیر پایگاه جهانی هیرکانی، درباره خطر خروج این میراث ۵۰ میلیون ساله از فهرست جهانی هشدار داده است.
به گفته بابایی، «ادامه چنین پروژه‌هایی نه‌تنها روند الحاق سایت‌های جدید را با مانع روبرو می‌کند، بلکه می‌تواند به حذف کلی این آثار از فهرست میراث جهانی یونسکو بینجامد».
مدیر پایگاه جهانی هیرکانی عنوان می‌کند، این تخریب و تعرض که در محدوده ثبت جهانی‌شده گشت‌رودخان انجام شد، می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری بر اکوسیستم منطقه بگذارد. او تاکید می‌کند که احداث هر پروژه در عرصه‌های ثبت جهانی مستلزم ارزیابی زیست‌محیطی و اطلاع‌رسانی به کمیته میراث جهانی است و در این پروژه، هیچ‌یک از این الزامات رعایت نشده است.
مدیر پایگاه جهانی جنگل‌های هیرکانی همچنین هشدار داده که تکه‌تکه شدن زیستگاه‌ها، فرسایش خاک، قطع مسیرهای طبیعی تردد حیات وحش و افزایش خطر آتش‌سوزی، از جمله پیامدهای فوری این پروژه است. به گفته او، باز شدن مسیر جاده در دل جنگل فشار انسانی را چندبرابر می‌کند، شکار و قاچاق چوب را گسترش می‌دهد و گردشگری بی‌ضابطه را به دنبال دارد؛ امری که تعادل طبیعی منطقه را مختل می‌کند و حتی می‌تواند به درگیری‌های اجتماعی و تصرف زمین‌های جنگلی منجر شود.
بخشی از این مسیر که در سال‌های گذشته با تخریب جنگل احداث شده و در حال احیا بود، دوباره نابود شده است و کارشناسان هشدار داده‌اند که ساخت جاده در جنگل‌های هیرکانی موجب قطع درختان، تخریب پوشش گیاهی، تشدید فرسایش خاک، تغییر الگوی زهکشی طبیعی و در نهایت، افزایش قاچاق چوب و شکار حیات‌وحش خواهد شد؛ خساراتی که به گفته کارشناسان، «جبران‌ناپذیر» است.
کنشگران محیط‌زیست در استان مازندران ۸ مهر از قطع صدها درخت جنگل‌های هیرکانی در منطقه کلارآباد شهرستان عباس‌آباد خبر دادند. بر اساس گزارش‌های دریافتی «رسانه‌ها»، حدود ۹۸۰ هکتار از جنگل‌های ۵۰ میلیون ساله هیرکانی در بخش یالبندان کلارآباد به‌طور غیرقانونی تصرف شده و سپس در این اراضی صدها درخت کهنسال را قطع و زمین‌ها را به باغ شخصی تبدیل کرده‌اند تا به این شکل با دور زدن قانون، آن‌ها را به فروش برسانند.
فریبا بابایی به‌طور ضمنی با اشاره به این مسئله می‌گوید این پروژه‌ها در نبود بودجه و ضعف هماهنگی نهادی، رخ می‌دهند. او یادآور می‌شود که وزارت میراث فرهنگی اساسا بودجه و نیروی حفاظتی کافی ندارد و بودجه واقعی حفاظت از جنگل‌های هیرکانی در ردیف بودجه سازمان حفاظت محیط‌زیست و منابع طبیعی پیش‌بینی شده است، اما این دو نهاد هم در سال‌های اخیر با کاهش شدید اعتبارات مواجه بوده‌اند.
آن طور که کارشناسان عنوان می‌کنند، سهم محیط‌زیست ایران از بودجه سالانه کمتر از نیم درصد است، چراکه دولت هیچ اولویتی برای حفاظت از میراث طبیعی قائل نیست و این در حالی است که به گفته فریبا بابایی، «فرصتی برای آزمون و خطا باقی نمانده است».
بر اساس برآوردهای رسمی، تنها ۷ درصد جنگل‌های شمال در محدوده ثبت جهانی‌شده هیرکانی قرار دارند. با این حال، حتی همین بخش محدود نیز در معرض نابودی تدریجی است. در سال‌های اخیر، بیش از ۴۰ درصد پوشش جنگلی مناطق گیلان و گلستان بر اثر جاده‌سازی، معدن‌کاوی و طرح‌های صنعتی از بین رفته است.
اکنون هشدارها درباره خطر خروج جنگل‌های هیرکانی از فهرست میراث جهانی، نه صرفا یک نگرانی محیط‌زیستی، بلکه نشانه‌ای از بحران در حوزه منابع طبیعی است که در بی‌توجهی به قانون و سوءمدیریت ریشه دارد. همان‌گونه که فریبا بابایی اشاره می‌کند، «حفاظت از هیرکانی انتخابی اختیاری نیست، بلکه تعهدی ملی است».