|
|
کدخبر: ۱۵۱۸۸۴

آدابی برای خندیدن در اسلام مطرح شده است، از جمله اینکه انسان نباید رفتاری از خود بروز دهد تا دیگران بخندند یا اینکه نباید شخصی را مورد تمسخر قرار داد تا دیگران بخندند.

گروه فرهنگی مشرق- شادی و نشاط و تفریح از جمله نیازهای روحی و فطری انسان است که در بسیاری از جنبه های حیات آدمی نقش مؤثری ایفا می کند. دین مبین اسلام به تمام نیازهای روحی و جسمی انسان توجه داشته و همچنین وجود آیات متعدد در قرآن کریم، سخنان پیامبر(ص) و احادیثو روایات منقول از ائمه معصومین(ع) و به طور کلی متون دینی بیانگر اهمیت این موضوع در اسلام است.

انسان در زندگی روزمره و بر اثر حوادثیا کار و فعالیت های روزانه و حرکت در پیچ و خم های دشوار زندگی دچار خستگی و ملال می شود، که برای رهایی از این افسردگی باید بخشی از اوقات خود را به شادی و تفریح اختصاص دهد.

با توجه به فرا رسیدن فصل بهار و آغاز سال نو بر آن شدیم تا بحثی را پیرامون نشاط و شادی، ابزار شادی، جایگاه شادی در دین مبین اسلام، حد و مرز شادی کردن گفت وگویی را با حجت الاسلام محمدحسین حق جو مدیر مرکز مشاوره حرم مطهر حضرت معصومه(س) انجام دهیم. وی بیش از ۵۰ جلد کتاب در زمینه روانشناسی به رشته تحریر در آورده است که از آن جمله می توان به کتاب «زنگ تفریح» در خصوص نشاط و شادی اشاره کرد.

* پاداش شاد کردن شخص مؤمن / التبسم من الرحمن، القهقهة من الشیطان

جایگاه نشاط و شادی در دین مبین اسلام چیست متأسفانه جامعه ما بیشتر به مناسبت های حزن انگیز اهمیت می دهد تا شادی ها؟

خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: «َأَنَّهُ هُوَ أَضْحَکَ وَأَبْکَی» خدا انشان ها را هم می خنداند و هم می گریاند در این آیه و آیات متفاوت دیگر، ابتدا زمینه شادی و خوبی ها را بیان می کند همان طور که انسان از نظر روان شناسی نیاز دارد که تخلیه هیجانی شود این کار به چند روش انجام می شود؛ خندیدن و گریه کردن، یکی از کارهایی که روان شناسان برای آرامش بخشیدن به افراد توصیه می کنند این است که روزی سه تا ۱۰ دقیقه خنده و تبسم کنند نه قهقهه.

در سیره ائمه اطهار علیهم السلام و علما آمده است که وقتی علما دور هم می نشستند یکی از زمان ها را به مسائل علمی و معنوی می گذراندند و بخش دیگری را نیز به لطیفه گویی و تبسم اختصاص می دادند. مثلاً درباره پیامبر اکرم(ص) آمده است که ایشان با زنان نیز لطیفه هایی را تعریف می کرد به طور مثال یک پیرزنی آمد نزد حضرت و گفت: رسول الله آیا ما هم به بهشت می رویم؟ حضرت فرمودند: خیر پیرزن ها به بهشت نمی روند، آن پیرزن خیلی ناراحت شد و گفت: پیامبر ما به بهشت نمی رویم؟! حضرت تبسمی کردند و فرمودند: نه پیرزن ها را خداوند جوان می کند و بهشت می برد. بدین وسیله تبسمی بر لب آن پیرزن و سایر حضار نقش بست.

یا زمانی که پیامبر اکرم(ص) به اتفاق علی(ع) مشغول خوردن خرما بودند حضرت امیر(ع) برای اینکه لطیفه ای بگوید هسته های خرما را در ظرف جلوی پیامبر(ص) می گذاشت بعد از مدتی که خرما خوردند امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: یا رسول الله شما خیلی خرما دوست داشتید پیامبر(ص) فرمودند: چطور و علی(ع) فرمود: هسته های خرمای زیادی جلوی شما قرار دارد و پیامبر(ص) فرمودند: کسی خیلی خرما دوست داد که آنها را با هسته خورده است.

روایات زیادی در آداب خندیدن داریم؛ التبسم من الرحمن، القهقهة من الشیطان، درباره آداب خندیدن، شادی و سرور، روایات فراوانی داریم و درباره اینکه آیا انسان زمینه خنده دیگران را باید مهیا کند یا خیر، باید گفت بله.

روایات متعددی داریم که ائمه معصوم علیهم السلام می فرمایند: موجب سرور و شادی مؤمن شوید و کاری کنید که مؤمن بخندد چرا که هر کس زمینه شادی مؤمنی را فراهم کند خداوند او را بدون حساب و کتاب وارد بهشت می کند و به او اجر بی شماری می دهد. حضرت رسول(ص) فرمودند: اگر کاری کنید که مؤمن قلباً خوشحال شود این کار نوعی عبادت به شمار می رود.

*خنده ای که از دیدگاه اسلام مردود شمرده می شود

با استفاده از چه شیوه هایی می توان فضای خنده و نشاط ایجاد کرد؟

آدابی برای خندیدن در اسلام مطرح شده است، از جمله اینکه: خندیدن نباید موجب تحقیر خود انسان شود؛ بعضی از افراد رفتارهای ناشایستی را مرتکب شده و خودشان را تحقیر می کنند تا دیگران بخندند یا اینکه عده ای از افراد هم بعضی دیگر را مسخره می کنند تا دیگران بخندند اینها صحیح نیست اما هر شیوه ای که استفاده کنیم موجب خرسندی و خوشحالی دیگران شود ممدوح و ستودنی است. تنوعی که خداوند متعال در شکل ها، رنگ ها، مزه ها و… قرار داده شیوه ای است برای شادی، سرور و خوشحالی افراد. همچنین توصیه شده است بر نوازش کردن، بوسیدن.

بازی هایی که در زمان های گذشته میان کودکان و نوجوانان انجام می شد بازی هایی بود که تحریکات و فعالیت ها فیزیکی را همراه با تخلیه انرژی برای فراهم کردن زمینه نشاط واقعی پدید می آورد. بعضی از این برنامه های طنز، یک حالت افسردگی، وازدگی و تحقیر دیگران و حتی تحقیر خود انسان را به بار می آورد که از منظر اسلام این نوع خنده و نشاط مردود است.

اما برنامه هایی است که برخی رسانه ها دیداری، شنیداری، نوشتاری نکات حکمت آمیز را با لحن و ادبیاتی پسندیده در قالب شعر، داستان، طنز، قطعه ادبی و حرکات شادی آفرین انجام می دهند از نظر اسلام اشکالی ندارد و اسلام در هر بخشی که، واقعاً کارشناسان، متخصصین کاوش و پایش کنند منابع فراوانی برای ایجاد نشاط و شادی وجود دارد، بنده سال ها پیش این خلاء را احساس کردم که در فضاهای متدینین، گاهی اوقات منطقه ای، محله ای، لهجه ای، قومیتی مورد تحقیر و با تمجید قرار می گیرد از این رو بنده این نکات منفی را حذف و کتابی را تحت عنوان «زنگ تفریح» نوشتم.

خانمی به یک پزشک مراجعه کرد و گفت: هر وقت همسر بنده از سرکار به منزل می آید مرا کتک می زند دکتر شربتی را به او داد و گفت: هر وقت صدای همسرت را شنیدی که وارد منزل می شود یک قطره از این شربت را در آب بریز و آن را غرغره کن. بعد از یک هفته پزشک دید که مشکل این خانم کمتر شده است پزشک علت را جویا شد و زن گفت وقتی همسرم به خانه می آید من مشغول مزمزه کردن این شربت هستم و دیگر کمتر فرصت می کنم هنگام ورود همسرم به خانه غر بزنم و او نیز مرا کتک نمی زد!

لطیفه هایی در منابع دینی، علمی و فرهنگی ما وجود دارد که اگر آن ها ساماندهی شود، می تواند منبع خوبی را برای ما در این زمینه فراهم کند.

* کتاب «منهاج السرور» شیخ علی قرنی؛ منبع مناسبی برای ایجاد شادی است

تحقیقات و پژوهش هایی که در حال حاضر درباره مسئله نشاط و خنده در اختیار داریم به چه صورت است؟ آیا منبع قابل قبولی در این خصوص وجود دارد؟

بله، چندین منابع در این خصوص وجود دارد مثلاً کتاب «منهاج السرور» توسط آقای شیخ علی قرنی در پنج جلد تألیف شده است که در هر کتاب حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ طنز وجود دارد که خوشبختانه به زبان فارسی است و می تواند در مناسبت های مختلف مورد استفاده قرار گیرد.

یا کتاب گنجینه شادی ها، لبخند، شیرین و… بیش از بیست عنوان کتاب در این زمینه وجود دارد که می توان در عرصه های گوناگون از آن بهره برد.

* ابزارهای شادی وجود دارد باید با استراتژی قوی آنها را کاربردی کنیم

* معمولاً قشر عظیمی از جامعه، شادی را در استفاده از ابزار آلات لهو و لعب خلاصه می کنند و در واقع اگر در این مجالس آهنگ و موزیکی نباشد آن را مجلس شادی تلقی نمی کنند چه راهکاری برای فراهم کردن زمینه نشاط و شادی مورد پسند اسلام وجود دارد؟

یکی از عوامل هیجان سازی، فونتیک، ریتم، آهنگ و آواهایی است که از طریق ابزارهای موسیقی ایجاد می شود چون اینها از یک ریتمی برخوردار است تلاش شده در مجالس عزاداری هم از آنها استفاده شود، برخی با صدا و نفس خود احساسات مردم را تحریک می کنند اگر همین هیجان سازی و هیجان انگیزی را بتوانیم ایجاد کنیم به طور مثال همانند آقای قرائتی که در طول یک سخنرانی پنج شش مرتبه مردم را از ته می خنداند و عموم افرادی که در این فضا کار کرده اند آن سیگنال هایی که زمینه ساز تحریک و هیجان سازی طرف مقابل است دیگر مسئله نشاط و شادی در استفاده از ابزار و آلات لهو و لعب خلاصه نخواهد شد بلکه ما می توانیم از طریق تن صداش، حتی سیما و چهره، نگاه کردن، جمله بندی، گویش ها و ایجاد صداهای مختلف با آواهای گوناگون زمینه هیجان انگیزی را به وجود آوریم.

باید کاری کنیم که هیجان سازی، هیجان روحی و روانی را ایجاد شود این مسئله وقتی تحقق پیدا می کند که ما بتوانیم آداب، ابزارها و شیوه های خنداندن را به نحو احسن استفاده کنیم ما ابزارها را داریم و باید آنها را به یک زمینه های کاربردی تبدیل کنیم، در این صورت قطعاً به نتیجه خواهیم رسید و این موضوع می طلبد که ما باید استراتژی قوی و تغییراتی در ابزارها، راهکارها ایجاد کرده و اتخاذ کنیم.

* تخلیه هیجانات منفی، اولین گام در راستای ایجاد نشاط

ابزار شادی در جامعه چه نوع ابزاری است؟

خود اینکه شما چهره شادی داشته باشید، تن صدایتان را جذاب و آهنگین کنید، حرکات دست، اندام، رنگ لباس و… همگی زمینه ساز هیجان انگیزی و هیجان سازی است. اگر ما زمانی حتی از ابزارهایی که مربوط به موسیقی هست بتوانیم به گونه ای آنها را در فضاهای دینی به کار ببریم که منحصر به مجالس لهو و لعب نباشد(در حرمت استفاده از آنها آمده ابزار مخصوص مجالس لهو و لعب) برخی از ابزارها، ابزارهای مشترک به شمار می روند اگر ما بتوانیم این ابزارها را و امکانات را در استخدام مسائل شادی انگیز به کار ببریم این متفاوت خواهد بود.

نکته مهم تر از احادیث، اتفاقاً احادیثنیز بر این کار تأکید کرده اند همه اش از غصه و اندوه و سکوت، کم حرفی و بی حرفی نگوییم انسان گاهی باید حرف بزند، گاهی باید نصحیت کند، گاهی باید تشویق کند، گاهی باید جنب و جوش ایجاد کند و اینها همه زمینه های هیجان سازی است.

همچنین کوهنوردی، راهپیمایی، شنا، سوارکاری و… ابزارهایی برای تخلیه هیجانات روحی است و یکی از مواردی که جلوی نشاط و شادی و تبسم را می گیرد این است که هیجانات استرسی را تخلیه نکرده ایم یعنی دل و جان ما مملو از هیجان های منفی و استرس زا است.

گاهی اوقات حتی اگر ۱۰ تا لطیفه هم برای یک نفر تعریف کنیم نمی خندد چرا چون دلش گرفته است و اگر این درهم تنیدگی اش برطرف شود با اندک محرکی می خندد همانند بچه ها که چون گرفتاری و مشکل خاصی ندارند خیلی زود از طرح مباحثمختلف لبخند زده و خوشحال می شوند. پس اولین کار ما تخلیه هیجانات منفی است و تبیین این مسئله که هیجانات مثبت و شادی ها ثواب دارد و جامعه را به آرامش می کشاند.

*برای داشتن نشاطی سالم فعالیت جهادی نیاز است

چگونه می توان فرهنگ صحیح برگرفته از آیات و روایات را درباره نشاط و شادی فرهنگ سازی کنیم؟

نکته ای که در تبیین راهکار نشاط سازی وجود دارد این است که ما بتوانیم امکانات سالمی را برای این مسئله تولید کنیم به عبارت دیگر باید یک فعالیت ستادی انجام دهیم و آن مجموعه هایی که در این خصوص نقش دارند مانند بحثفضاسازی، نیروهای ستادی اعم از مداح، منبری، مجری و… و حتی باشگاه هایی که در قم وجود دارد اخیراً مشاهده شده که از طریق نورافشانی یک حالت هیجان سازی یا نشاط سازی را در میان مردم ایجاد کرده اند ایجاد فضا، محتواهای شعری، گرافیکی، داستانی؛ داستان های طنزآمیز را تولید، پالایش و ویرایش کنیم و در اختیار مجریان، مداحان و… قرار دهیم و آنها بتوانند از این ابزار استفاده کنند.

نکته بعدی اینکه مردم بدانند نشاط نیز یک ضرورت است و خود تنوع در رنگ، شکل، تنوع در فصل، حتی تنوع در ابعاد فیزیکی که خداوند متعال در عالم هستی ایجاد کرده حاکی از آن است که اسلام به این مسئله اهمیت می دهد و فطرت ما نیز این تنوع و نشاط را برای انسان ضروری می داند. همچنین ما باید مباحثنشاط انگیزه را برای مردم جا بیندازیم که ما به وسائل نشاط انگیزه نیاز داریم.

ابزار و امکاناتی برای بهره وری از ابعاد مثبت آنها وجود دارد و ما می توانیم مسائل منحصر در حرام را در مباحثمثبت به کار ببریم و این موضوع می تواند تولید فرهنگ کند. به طور مثال شبیه خوانی که قبلاً مختص به عزاداری بود اکنون به فیلم، سریال و تئاتر تبدیل شده و بدین صورت پرده خانی به مباحثاخلاقی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی تبدیل شده است. اگر طنزها را نیز در چارچوب ارزشی و دینی قرار دهیم و آن را مدیریت کنیم مسیر عملیاتی شدن ارزش ها و مسائل دینی را خواهیم چشاند.

*یکی از عوامل کمرنگ شدن نشاط در میان خانواده ها نبود شادی است

برای اینکه ذائقه مردم را نسبت به شادی و نشاط حلال تغییر دهیم و آنها را در این فضا وارد کنیم چه نهادها و ارگان هایی در این زمینه مؤثرند؟

در قالب محتوایی، حوزه های علمیه، مباحثهنری، سازمان تبلیغات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حتی مجموعه های فرهنگی هنری خصوصی حقیقی و حقوقی باید از این موضوع، پشتیبانی کنند و آنها هستند توانایی دارند سوژه های تاریخ، جنگ، انقلاب را آنقدر زیبا در قالب های هنری مطرح کنند مگر ما تا چه اندازه می توانیم واقعیت و ماهیت قیام عاشورا برای مردم تبیین و آن را در زوایای وجودی جامعه مان تثبیت کنیم بنابراین وقتی هنر در اختیار محتوا، تعهد قرار گیرد و به هم پیوند بخورد به مسائلی تبدیل می شود که تأثیر بسزایی در فرهنگ جامعه خواهد داشت.

اگر می خواهیم نشاط را در جامعه ترویج کنیم باید ابزارهای هنری که در نشاط مؤثر است مانند نور، صدا، شخصیت فیزیکی و معنوی افراد، دست به دست هم دهند تا تحولی را در این زمینه ایجاد کرد. به هر حال وقتی مسائل خانواده را بررسی می کنیم می بینیم که یکی از عوامل گسست خانواده ها و کمرنگی شدن روابط عاطفی خانواده ها را می توان در نبود نشاط دانست.

در گذشته وقتی فامیل دور هم جمع می شدند جویای احوال هم بودند و زمانی که در کنار هم بودند از خودشان، کسب و کار و فعالیت ها و مشکلات شان با هم سخن می گفتند اما اکنون این فضا و این دور هم جمع شدن ها کم شده و ثانیاً اغلب افراد می خواهند فیلم ببینند و یا اخبار گوش دهند. بنابراین دیگر از تعاملات عاطفی خبری نیست بلکه بیشتر تعاملات مدرنیته اصوات و امواج است این تعاملات امواج باعثبه وجود آمدن استرس و اضطراب می شود و اگر به این سمت حرکت کنیم می توانیم توازن خانوادگی، اجتماعی و زمینه تمرکز و تأثیرگذاری را در جهان بشریت ایجاد کنیم.

ارسال نظر

پربیننده ترین

آخرین اخبار