چرا عموم مردم متقاضی یارانه نقدی شدند؟

به گزارشخبرگزاری تسنیم، محمدرضا فرزین دبیر سابق ستاد هدفمندی یارانه ها در یادداشتی که در سایت شخصی خود منتشر کرده به بیان چرایی عدم انصراف مردم از دریافت یارانه نقدی پرداخت.

در ادامه مشروح یادداشت فرزین را می خوانید؛

یارانه نقدی کنونی محصول روش بازپرداخت یارانه ها در گام اول است که پس از اصلاح قیمت حامل های انرژی، آب و نان به طور مساوی به تمامی خانوارهای متقاضی یارانه پرداخت شد.

در اولین گام، بازپرداخت این منابع پس از اقدامات دولت جهت خودانصرافی مردم، ۶۳ میلیون نفر ایرانی متقاضی یارانه شدند و از دی ماه سال۱۳۸۹ تاکنون به دلیل تولدهای جدید و افرادی که مجددا متقاضی یارانه شدند، این عددبه حدود ۷۷ میلیون نفر رسید.

از نکات قابل توجه این است که سایت سازمان هدفمندسازی هیچ گاه برای ایرانیان خارج از کشور باز نبود و ثبت نام آنها از داخل کشور صورت می گرفت. در آن زمان نیز برآورد ما این بود که حدودا ۶۰۰ هزار نفر ایرانی خارج از کشور ثبت نام کرده اند که در بررسی های کارشناسی بسیاری از آنها قابل شناسایی بودند؛ اما به دلایل سیاسی – اجتماعی دولت به سراغ حذف آنها نرفت.

بنده درسفرهای خارجی مشاهده می کردم که بسیاری از کارمندان سفارتخانه های ایران یا حتیدانشجویان ایرانی خارج از کشور یارانه دریافت می کنند. در هر صورت تا قبل از ثبت نامجدید طبق آخرین آمار مرکز آمار ایران جمعیت ایران معادل ۷۹/۸میلیون نفر بود که حدود ۷۷ میلیون نفر یارانه می گرفتند، یعنی کمتر ازجمعیت کشور. متاسفانه دائما به مردم گفته می شد که تعداد یارانه بگیران از جمعیتکشور ایران بیشتر است.

پیش از بررسی دلایل ثبت نام عموم مردم لازم است که به رفتار اقتصادی مردم بپردازیم. سوال اساسی این است که مصرف وهزینه های مردم ایران تابع چیست؟
در علم اقتصاد در بررسی رفتار مصرفی جوامع نظریات متفاوتی وجود دارد. به عنوان مثال، یک نظریه معتقد است که مصرف مردم، تابع درآمد جاریآنها است؛ یعنی اگر در همین ماه درآمد فرد افزایش یابد به تناسب آن مصرف وی نیزافزایش می یابد، اما در نظریه ای دیگر موضوع درآمد دائمی مطرح است؛ یعنی مصرف مردمتابع درآمد دائمی آنها است و درآمد دائمی نیز شامل کلیه درآمدهای کنونی و درآمدهایآتی قابل پیش بینی است.

هدف از این نوشتار بررسی نظریاتمصرف نیست، بلکه می خواهیم در کل به بررسی رفتار اقتصادی مردم ایران بپردازیم(اگرچه ممکن است در شهرها و روستاهای مختلف به مقتضای تفاوت های فرهنگی، در اینخصوص نیز تفاوت هایی وجود داشته باشد). طبق نظریه درآمد دائمی، درآمد مردم دو بخشاست.

بخشی از آن درآمد دائمی است و کلیه مصارف دائمی مردم تابع آن است؛ یعنی برنامه ریزی های مردم برای مخارج براساس این درآمد دائمی است. طبیعی است هر خانواربه مقتضای میزان درآمد دائمی خویش(که بخشی از آن تابع انتظارات وی است و یک فردخطرگریز ممکن است همواره به دلیل نگرانی نسبت به آینده وزن اندکی به درآمدهای آتیخویش بدهد و این نگرانی موجب شود که درضمن برخورداری از درآمد بسیار بالا در حالحاضر، مصرف اندکی داشته باشد) میزان مصرف خود را برنامه ریزی می کند.

اما بخش دیگر درآمد، درآمد اتفاقی است(به عنوان مثال برنده شدن یکبلیت یا جایزه یک حساب سپرده قرض الحسنه و…) که عموم مردم این گونه درآمدها را بههزینه و مخارج اتفاقی اختصاص می دهند و هیچ گاه در برنامه ریزی های مخارج آنهاوارد نمی شود.

بیان این مقدمه برای بررسی جایگاه یارانه در درآمدهای مردم ضروری است. یارانه سه سال است که به مردم به طور منظم پرداخت می شود و استمرار آنباعثشده که مردم به آن به عنوان یک درآمد اتفاقی نگاه نمی کنند و در گروه درآمددائمی آنها قرار گرفته و بنابراین مصارف خویش را براساس آن برنامه ریزی می کنند.

فقیر و غنی هرکدام بخشی از هزینه های خویش را به این درآمد اختصاص داده اند وبدیهی است حذف آن موجب عدم تعادل در بودجه آنها می شود. این عدم تعادل می تواندبرای ۸۰ درصد بودجه(در خانوارهای فقیر) یا حداقل ۲ درصد بودجه در خانوارهای غنی باشد. اما سوال اساسی دیگر این است کهچند درصد مردم ایران غنی هستند یا به عبارت دیگر از ابتدا باید انتظار انصراف چه بخشی از مردم ایران را داشتیم. مطالعاتما درخصوص هدفمندسازی یارانه ها با همکاری نهادهای آماری کشور نشان می داد که تنهاهشت درصد از خانوارهای کشور پردرآمد تلقی می شوند(یعنی کمتر از یک دهک) و تنهاپنج درصد از خانوارهای کشور دارای سطح درآمدی بیش از ۳۴ میلیون ریال در ماه می باشند.

به عنوان مثال از ۱۰ میلیون خودرو سواری کشور در سال ۱۳۹۱ تنها ۲۸۷هزار خودرو لوکس است و ۸/۹ میلیون خودرو پرتعدادداخلی داریم که ۴/۳ میلیون خودرو پراید و یکمیلیون پیکان است. در این سال تنها ۱۰ درصد از سهامداران بازار بورس دارای سهامبیش از ۴۷ میلیون ریال هستند؛ بنابراین بخش عمده مردم کشور در گروه های درآمدیمتوسط طبقه بندی می شوند و این گروه ها روی یارانه خویش به عنوان یک درآمد دائمیبرنامه ریزی کرده اند و حذف آن منجر به عدم تعادل در درآمد – هزینه خانوارشان می شود. بارها درخصوص اهمیت قشر متوسط کشور که عملا بخش عمده اداره کشور و تولیداتفکری، فرهنگی و اقتصادی کشور بر دوش آنها است توضیح داده ام.

متاسفانه قطبی نگریفقیر و غنی باعثشده که این بخش اساسی کشور فراموش شوند. هر سیاست اقتصادی می تواندبخشی از آنها را به سمت فقیر یا غنی انتقال دهد. مشکل دیگر، تصویری است که عامهمردم از نهاد دولت به عنوان یک نهاد تولید رانت دارند. دعواهای سیاسی در کشور منجربه تخریب اعتماد عمومی نسبت به نهاد دولت شده است و عامه مردم معتقدند که چرا ماباید مدیریت منابع خویش را به این نهاد بسپاریم. این یک تصویر تاریخی است که درذهن مردم ایران در طول دهه های مختلف شکل گرفته است.

درحالی که بخش زیادی ازکارکنان دولت افراد پاکدستی هستند که در حفظ منافع عمومی نسبت به منافع شخصی حساس ترهستند، اما ساختار این نهاد در توزیع رانت های اقتصادی، اجتماعی و حتی فرهنگی باعثعدم اعتماد به این نهاد شده که ممکن است بخشی از آن ناشی از کارکرد سوء افرادباشد، اما بخش عمده ای از آن ناشی از ساختار غیرشفاف و نظام های غلطی است که بایداصلاح شود. بررسی این موضوع نیاز به مطالعات و آسیب شناسی های دقیق تری دارد که می تواندر مجال دیگری به آن پرداخت.

اما سوال بعدی آن است که اشتباهاتمسوولان کنونی اقتصادی کشور در این طرح چه بود؟ اولین اشتباه برآوردهای غلط آنهااز افرادی بود که می توانند انصراف دهند که ناشی از ضعف در مطالعات کارشناسی اولیهو تعجیل بیهوده بود. متاسفانه ضعف کارشناسی و سازماندهی نامناسب در تمام اقداماتمربوط به اجرای طرح هدفمندسازی یارانه ها مشهوداست. اشتباه دوم که بسیار اهمیت داردناشی از زمان بسیار نامناسب ثبت نام انصراف بود؛ یعنی در آستانه افزایش قیمت انرژی که با ابهام کامل برای مردم روبه رو است و ده ها سوال پاسخ داده نشده در ذهن آنهاازقبیل: قیمت ها چه خواهد بود؟ چه میزان تورم به همراه خواهد داشت؟ آیا قادر بهتعادل دخل و خرج خواهیم بود یا خیر؟ از آنها می خواهیم که انصراف دهند. در این مقطع انتظارات مردم از آینده مغشوش است؛ بنابراین انتظارات آنها ازدرآمد دائمی نیز مغشوش است و یک فرد حتی غنی اگر اندکی خطرگریز باشد فکر می کند کهمن امروز درآمد مناسبی دارم آیا فردای اجرای این طرح هم خواهم داشت؟ آیا حداقل نمی توانستنداجرای این طرح را به ماه های بعد از اصلاح قیمت منتقل کنند تا بخشی از ابهاماتمردم برطرف شود؟

اشتباه سوم مربوط به نوع اطلاع رسانی و پرسش نامه ای که مردم بایدتکمیل می کردند و ادبیات تعدادی از دولتمردان اقتصادی در گفت وگو با مردم بود. هنوز بنده نیز نمی دانم که آیا واقعا هدف دولت خودانصرافی بود یا قصد حذفکردن مردم را داشتند. درضمن اینکه دولتمردان از مردم تقاضای انصراف داشتند، گروهی از آنها نیز مردم را تهدید به انصراف و ادعا کردند که اطلاعات افراد غنی را داریم. اگر چنین اطلاعاتی وجود دارد چرا آنها را حذف نمی کنید و از معترضین خواهان مراجعهنمی شوید در این صورت با حداکثر یک گروه یک میلیونی طرف هستید نه با جامعه ۷۸میلیون نفری. به عبارت دیگر چرا در یک فرآیند خودانصرافی از ادبیات مربوط به آناستفاده نشد؟ به عنوان مثال اگر به مردم گفته می شد که ما امسال ثبت نام می کنیم وافرادی که انصراف می دهند تا سال بعد فرصت بررسی مجدد و درصورت نیاز ثبت نام مجدددارند. در این صورت بسیاری از افرادی که در عین حال غنی و از آینده نگران بودند بهصف انصراف دهندگان می پیوستند. همان طور که قبلا نیز بیان کردمفقیر و غنی یک صفت دائمی انسان ها نیست و در هر زمان(به خصوص در کشور ایران کهفراز و نشیب های اقتصادی آن بسیار زیاد است) ممکن است یک غنی، فقیر شود یا بالعکس. همچنین به مردم اعتماد داده می شد که ثبت نام ها در هر سال وجود خواهد داشت.

اما اشتباه بعدی پرسش نامه ای بود که مردم باید تکمیل می کردند و نوعاطلاع رسانی راجع به آن. در این پرسش نامه مردم به پنج گروه درآمدی تقسیم شدهبودند که عبارت بود از؛ زیر ۶۰۰ هزار تومان، ۱.۰۰۰. ۰۰۰ – ۶۰۰.۰۰۰ تومان، ۲.۰۰۰. ۰۰۰– ۱.۰۰۰. ۰۰۰ تومان، ۲.۵۰۰. ۰۰۰-۲.۰۰۰. ۰۰۰ تومان و بالای ۲.۵۰۰. ۰۰۰تومان. اولین سوال این است که این اعدادمستخرج از کدام کار کارشناسی بود؟ چرا ۶۰۰هزار تومان و چرا یک میلیون تومان و چرا ۲/۵ میلیون تومان؟ این اعداد از کجا آمده است؟ هر یک از اینگروه ها نشانگر چه واقعیتی هستند؟ به عنوان مثال اگر فردی در ماه ۶۵۰ هزار توماندرآمد دارد با فردی که ۵۵۰ هزار تومان درآمد دارد(با تمام تفاوت هایی که در بعدخانوار آنها وجود دارد، اجاره نشین هستند یا نیستند، محل زندگی آنها و…) متعلقبه ۲ طبقه متفاوت هستند؟ فرض کنیم که تمام مردم ایران به دقت این پرسش نامه راتکمیل می کردند، در این صورت اطلاعات آن چه استفاده ای داشت؟

به عنوان مثال می خواستیدبا فردی که اعلام کرده درآمد ۱/۱ میلیون تومانی دارد و فردی که اعلام کرده درآمد۹۵۰ هزار تومانی دارد فارغ از تمام تفاوت های نوع و محل زندگی و مشخصات خانوار وهزینه های آنها وجود دارد ۲ نوع برخورد کنید. اما اشتباه دیگر به تعدادی ازمسوولان اقتصادی کشور برمی گردد که ضمن عدم اعتقاد به طرح یا حداقل بیان شدیدترینانتقادهای اقتصادی به طرح در گذشته، باید آن را اجرا می کردند. به عبارت دیگر، بسیاری از مسوولان اقتصادی کنونی در سال های قبل تمام مشکلات ارضی و سماوی کشور راناشی از اجرای قانون هدفمندکردن یارانه ها بیان کردند(تورم، افزایش نرخ ارز، گسترش فقر، بیکاری، کسری بودجه دولت، مشکلات تولید و نرخ رشد، تنبل شدن کشاورزان وکارگران، گداپروری و…). حال همین افراد باید بیایند و به مردم بگویند که خیردنیا و آخرت شما در اجرای این طرح است و این از یک طرف نشدنی است و از طرف دیگرغیرقابل پذیرش.

به همین دلیل بود که کمتر استدلال های قوی کارشناسی و تلاش برپذیرش اجتماعی توسط مسوولان دیده شد، درحالی که شرط اول و اصلی موفقیت در این طرحپذیرش اجتماعی و پاسخ به کلیه ابهامات جامعه بود که متاسفانه در برخی از صحبت هایمسوولان به تهدید اجتماعی تبدیل شده بود. متاسفانههمزمان با اجرای طرح به این موضوع پرداخته شد که یارانه حق مردم نیست و بارها توسطگروه های مختلف مطرح شد و به نظرم موضوع را به بیراهه برد. نه تنها یارانه بلکهتمام درآمدهای دولت حق مردم است و دولت به نمایندگی از مردم آنها را اداره ومدیریت می کند و مشروعیت نهاد دولت و دولتمردان نشأت گرفته از مردم است. دولت ها باید تلاش کنند تا نشان دهند که به عنوان نمایندگان مردم این کاررا به صورت شفاف، کارآمد و با پاکدستی انجام می دهند و این همان اعتماد و پذیرشاجتماعی است که باید بر آن تلاش کنیم.

انتهای پیام /