تولید کتاب گویا برای کم بینایان و نابینایان

گروه فرهنگی مشرق-کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به عنوان یکی از متولیان امور فرهنگی کودکان یکی از مراکز مهم و تأثیرگذار در کشور است که تاکنون تولیدات خوبی را در عرصه های مختلف نظیر بازی ها و سرگرمی ها، کتاب، فیلم، تئاتر و نمایش داشته است که مورد استقبال عموم مخاطبان قرار گرفته و برخی از آنها نیز در جایزه های مختلف جهانی حائز جایزه شده اند.

در این راستا به سراغ مهدی باقری مدیر تولید کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان رفته و درباره اهم برنامه این مدیریت در سال جاری به گفت وگو نشستیم که در ذیل از خاطرتان می گذرد:

آقای باقری درباره خودتان بگوئید و اینکه چند سال است که در کانون فعالیت می کنید؟

دارای حدود ۵۵ سال سن هستم که ۳۰ سال در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مسئولیت های مختلفی را از کارشناسی فرهنگی در کتابخانه ها و مراکز کانون تا مسئول طرح و برنامه و مدیر روابط عمومی کانون پرورشی به مدت ۱۳ سال و معاونت تولید کانون به مدت سه سال و اندی عهده دار بودم.

حدود سه سال ارتباطم با کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به لحاظ بازنشستگی قطع شد که این سه سال به عنوان قائم مقام دفتر نشر فرهنگ اسلامی مشغول به کار بودم و بیش از یک ماه است که دوباره به عنوان معاون تولید کانون به مجموعه بازگشته ام.

کانون در بخش معاونت تولید با توجه به شعار سال مقام معظم رهبری چه برنامه هایی را در نظر خواهد گرفت؟

هر یک از واژه های شعار سالی که معظم له سال ۱۳۹۳ مطرح کردند یعنی سال اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدیریت جهادی بی تردید دارای یک بار معنایی ویژه و عمیق است یعنی اقتصاد، فرهنگ، عزم ملی و مدیریت جهادی. البته از منظر ما جایگاه فرهنگ و ارزش و اهمیت آن کاملاً مشخص است به همین دلیل در حوزه معاونت تولید کانون به اندازه بضاعت مان، تلاش می کنیم تا جریان فرهنگی را شکل دهیم و معتقدیم این جریان، بدون تولید فرهنگی نمی تواند معنا داشته باشد.

ما در همین زمینه با توجه به تغییر مدیریتی که در کانون و در‍‍‍ پی انتصاب علیرضا حاجیان زاده به عنوان مدیرعامل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان صورت گرفت و متناسب با نیازهای کودکان و نوجوانان در بخش فرهنگی، در حال برنامه ریزی هستیم تا به تحقق شعار مقام معظم رهبری نزدیک شویم.

مایلم توضیح دهم که حدود ۵ مجموعه، زیر مجموعه معاونت تولید کانون شامل انتشارات، سینمایی، واحد عکس، سرگرمی های سازنده، کانون و واحد موسیقی قرار دارند که بیشتر این واحدها دارای بیش از ۴۰ سال سابقه هستند.

* رسالت اصلی کانون الگوسازی و نمونه سازی فاخر است

معتقدم مهم ترین رسالت اصلی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در دوره مدیریت جدید(که ما آن را بخشی از رسالت فرهنگی می دانیم)، این است که ما در بازار تولیدات برای کودکان و نوجوانان قرار نیست رقیب بخش های دیگر باشیم بلکه رسالت اصلی کانون الگوسازی و نمونه سازی فاخر است و به واقع به دنبال این نیستیم که برویم و کارهایی که بقیه ناشران انجام می دهند را انجام دهیم و به واسطه اینکه مرکز بزرگی هستیم تنها به افزایش آمار توجه کنیم بلکه کیفیت بخشی تولیدات از اولویت های اصلی ما است. چراکه باید بتوانیم یک اثر با کیفیت بالا تولید کنیم و به استانداردهای بین المللی نزدیک شویم، درعین حال این آثار بتواند با کودکان ارتباط برقرار کند تا این کودک از آن کتاب، سرگرمی یا فیلم استفاده کند.

توجه به واژگان در حوزه کتاب کودک هم نکته بسیار مهمی است که وقتی مخاطبی دارای حدود ۷ سال سن است، باید واژگان کتاب هم متناسب با همان گروه سنی باشد. به طور مثال دوستی را داشتم که می گفت: فرزندم کتابی را می خواند که بعد از مرور زمان آن کتاب را برای همیشه کنار گذاشت و وقتی کتاب مورد نظر را نگاه کردم، متوجه شدم که آن اثر دارای چندین واژه بسیار دشوار است که خواندن را برای آن کودک سخت کرده است.

* تولیدات کانون باید به سمتی برود که بتواند با مخاطبان امروز ارتباط برقرار کند

این ظرافت ها در کارهای انتشاراتی ها بسیار حایز اهمیت است و ما در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به عنوان یک مؤسسه استاندارد و با این قدمت باید این دقت و این رعایت ها را داشته باشیم.

در مسیر همین جریان سازی فرهنگی در انتشارات کانون، به دنبال ورود به عرصه های جدید و تکمیل فعالیت های گذشته ایم به عنوان مثال در حوزه دیجیتال و یا کتاب الکترونیک، سالیان سال است که آثار فراوانی در بازارهای جهانی ارایه می شود و کانون هم بیش از ۸ تا ۱۰ سال است که به این عرصه ورود پیدا کرده است اما این میزان تولید به نظرم کافی نیست و ما باید تولیدات مان به سمتی برود که بتواند با مخاطب امروز ارتباط برقرار کند.

* تولید کتاب گویا برای کودکان و نوجوانان نابینا و کم بینا در کانون

در گذشته شاید بین ۱۰ تا ۱۵ عنوان کتاب الکترونیک از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تولید شده است. در این مسیر البته تولید کتاب فیلم جایگاه بسیار ویژه ای دارد با توجه به اینکه ما هم امکان تولید کتاب و هم امکان تولید فیلم را داریم، تلفیق این دو کار بسیار زیبایی است که تاکنون حدود ۱۲ اثر در این حوزه منتشر شده است، همچنین کتاب گویا برای کودکان و نوجوانان نابینا و کم بینا از جمله تولیداتی است که حتی کودکانی که از سلامت لازم برخوردار هستند، می توانند در سفرهای خود از این کتاب های صوتی بهره مند شوند.

در این عرصه ما در حوزه انتشارات باید یک ورود بسیار جامع تر، کامل تر و وسیع تری داشته باشیم، لذا اعتقادم بر این است که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان باید بتواند بر روی فن آوری های جدید مانند تبلت یا در فضای اینترنت، کتاب ها و دیگر آثارش را ارایه و به فن آوری های روز نزدیک تر شود.

در مجموع کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان باید بتواند با تولیدات خود کودکان و نوجوانان ایرانی را با هر نژاد، قومیت، سلیقه، علاقه و نگاه تحت پوشش قرار دهد.

هم اکنون اینترنت و گوشی های هوشمند به سهولت در دسترس کودکان و نوجوانان قرار دارد آیا کانون برای ارتقای سطح مطالعه در میان مخاطبان خود با توجه به مورد فوق، تدابیری اندیشیده است؟

در حوزه فن آوری های جدید در حال حاضر ۸ عنوان کتاب الکترونیک جدید سفارش داده ایم که کار بر روی آن در حال انجام است. کتاب الکترونیک در حوزه کودک بسیار مورد توجه قرار می گیرد چون می تواند هم بازی و هم رنگ آمیزی و هم واژگان برای مخاطبان خود حتی به صورت چند زبانه ارائه دهد.

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان توانسته است که کتاب های الکترونیک دو زبانه و یا سه زبانه را تولید و روانه بازار نشر کند یعنی شاید یک کارشناس و یا مربی از کشور ژاپن به کانون آمده و از یکی از تولیدات کانون خوشش آمده و خواسته است که همان تولید را با توجه به رعایت قانون کپی رایت در آن کشور هم استفاده کنند.

* تشریح دلیل عدم رغبت تولید کتاب صوتی و یا الکترونیکی در کشور

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از لحاظ فن آوری و طریقه کار از بسیاری از کشورهای منطقه جلوتر است. اما این کار هزینه خاصی را می طلبد و شاید به خاطر همان هزینه است که برخی ها به تولید کتاب صوتی و یا الکترونیکی رغبت چندانی نشان نمی دهند.

در عین حال معتقدیم که قیمت کتاب ها و یا محصولات فرهنگی کانون باید به گونه ای باشد که در سبد خانوار همه ایرانی ها در اقصی نقاط کشور، قرار گیرد. ممکن است برای تولید یک کتاب الکترونیکی هزینه های بسیار صرف شود اما در نظر داریم این کارها را به نحوی تولید کنیم که دسترسی مخاطب به آن ها به سهولت صورت گیرد.

به این نکته هم باید اشاره کنم که نگاه ما در کانون این است که کار خوب، خوب است و در آن شکی نیست ما نیامده ایم که بگوییم که این کار به دلیل این که در یک مقطع زمانی انجام شده است، پس خوب نیست. حتی هم اکنون به فکر بازبینی رمان هایی هستیم که در گذشته از سوی کانون منتشر شده است. قرار نیست که بازتولید و یا بازنشر رمان ها و آثارهایی که در گذشته در کانون پرورشی تولید شده است را متوقف کنیم، بلکه کارها بسیار جدی تر از گذشته مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

معتقدم رمان در حوزه ادبیات، یک قله محسوب می شود و بسیار حائز اهمیت است اما هر رمانی هم نمی تواند آن جایگاه نخست را داشته باشد. به همین منظور باید یک نگاه تعادلی به این قضیه داشته باشیم. به گونه ای دیگر بنده معتقدم که رمان ما هم باید همانند کتاب شعرمان و یا کتاب کودک مان رشد کند. نمی شود یک مجموعه ای رشد کند اما دیگر مجموعه ها رشد نکنند.

* طبیعت می تواند، بهترین معلم برای کودکان و نوجوانان باشد

اگر از موضوع بحثدور نشوم باید درباره استفاده از فن آوری ها این نکته را هم یادآور شوم که درست است که کودکان و نوجوانان ایرانی اکنون در آپارتمان ها رشد می یابند. اما والدین به این نکته توجه بسیار داشته باشند که کودکان به فضای باز و به نوعی حضور در طبیعت هم نیازمند هستند، چراکه طبیعت می تواند، بهترین معلم برای کودکان و نوجوانان باشد یعنی بچه ها وقتی در طبیعت حضور می یابند با آن مأنوس می شوند.

خانواده های نباید تنها به این نکته توجه کنند که چون فضای خانه ها بسیار کوچک است، حتماً باید فرزندان شان برای گذراندن اوقات فراغت شان از تبلت و یا اینترنت استفاده کنند، چراکه این وسایل دارای ضررها و مشکلات خاص خودش است.

* بازبینی انتشاررمان، شعر و نمایشنامه نوجوان امروز در کانون پرورشی

نظرتان درباره طرح های کانون مانند رمان، شعر و نمایش نامه نوجوان امروز چیست آیا اجرای این طرح ها در کانون ادامه خواهد یافت؟

پروژه رمان نوجوان امروز در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به خوبی پیش رفت و من صحبت خاصی در این مورد ندارم اما درباره شعر نوجوان امروز باید بگویم که باید بر روی برخی از آثار این پروژه بیشتر کار کرد چراکه از میان این مجموعه اشعار باید اولویت ها مشخص شود. به گونه ای که می توان چندین مجموعه شعر را کنار هم قرار داد و یا در برخی از آثار از تصاویر مختلفی استفاده کرد.

درباره نمایش نامه نوجوان امروز هم باید گفت که خلاء این آثار در جامعه به وضوح مشاهده می شد که باید این کمبودها هم جبران شود. جبران این کمبودها باید با توجه به ارائه محتوای مناسب صورت بگیرد. اما بازبینی هایی در رمان، شعر و نمایشنامه نوجوان امروز در حال انجام است.

* لزوم آسیب شناسی نقاط ضعف و قوت عروسک های دارا و سارا

چند صباحی است کانون به تولید عروسک های دارا و سارا می پردازد، درباره این محصولات بگویید؟

عروسک های دارا و سارا دارای سابقه ای ۱۴ ساله است و به عنوان یک پروژه و یک کار فرهنگی و زیرساختی مهم در کار کانون به شمار می رفت. در دوره ای که بنده هم در کانون حضور داشتم کلید این کار زده شد و با سختی هایی هم در ارتباط با این پروژه روبه رو بودیم که الحمدلله به سامان رسید و یک دوره اوج کارش بود و لوازم التحریر و لوازم جانبی و شرکت ها و برندهای مختلف با استفاده از عروسک دارا و سارا آمدند و این فرهنگ سازی، به نوعی قوی و غنی انجام شد. بعد از یک دوره وقفه ای در آن افتاد که آن وقفه نباید می افتاد.

من نمی خواهم بگویم که عروسک های دارا و سارا می خواهند با عروسک های «باربی» مقابله و یا رقابت کنند بلکه این عروسک ها می خواهند با داشته هایی که کودکان و نوجوانان ما دارند، به بطن زندگی بچه ها ورود پیدا کند و همانندسازی هایی میان عروسک و کودک صورت گیرد و در نهایت رابطه ای عاطفی برقرار شود.

از عمر عروسک های دارا و سارا شاید بالغ بر یک دهه بگذرد اما عمر عروسک های باربی حدود ۶۰ سال است که می گذرد.

درباره پیوست فرهنگی این عروسک ها بگویید؟

اگر به نمونه های مختلف عروسک ها از جمله «باربی» در دنیا نگاه کنید، خواهید فهمید که آن عروسک یک سیر تکاملی داشته است و این سیر تکاملی هم از لحاظ تکنیک عروسک سازی و هم به لحاظ پیوست های فرهنگی بسیار حائز اهمیت بوده است.

پیوست فرهنگی و یا همان سیر تکاملی برای عروسک های دارا و سارا هم باید اتفاق بیافتد اما آن وقفه، فاصله ای را ایجاد کرد. معتقدم عروسک جایگاه خاصی در حوزه تولید اسباب بازی دارد اما باز علاقه مند نیستم که عروسک را جزو اسباب بازی بدانم چراکه شأن عروسک را بسیار بالاتر از اسباب بازی می دانم و معتقد هستم که کودکان ما یک نو همزاد پنداری با عروسک پیدا می کنند یعنی با عروسک زندگی می کنند و باور دارند که به هر حال این عروسک مونس شان است. به همین منظور معتقدم که جایگاه عروسک، جایگاه بسیار مهمی در فرهنگ ایران است و حتی در فرهنگ جهان است.

ما در استان های مختلف دارای عروسک های آئینی بوده و هستیم که فرهنگ و ریشه ای بسیار قوی دارد. به طور مثال در کشورهای مختلف دارای عروسک های ملی، بومی و منطقه ای هستیم یعنی هر جا متناسب با جغرافیایی که دارد بر روی عروسک ها به جد کار شده است.

روند ادامه تولید عروسک های دارا و سارا را در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در حال پیگیری است حال با چه مختصات و چه وضعیتی، این موارد در حال بررسی است که باید نقاط ضعف و قوت عروسک، آسیب شناسی شود.

در آن دوران نیز نمونه هایی هم از عروسک های دارا و سارا در داخل کشور تولید شده بود اما کیفیت و قابلیت کار در آن حد استاندارد مورد قبول ما نبود اما ما باز به دنبال آن هستیم که در داخل بتوانیم مؤسساتی که در این حوزه از یک فن آوری خوبی برخوردار هستند را شناسایی کنیم و در قالب یک پروژه بتوانیم تولیدات خوبی داشته باشیم.

* در حوزه کار عروسک باید یک عزم ملی وجود داشته باشد

الان تولیدات این عروسک ها در چه مرحله ای قرار دارد؟

اکنون در مرحله آسیب شناسی کار هستیم و آسیب هایی که وجود دارد را بررسی دقیق تر می کنیم و به صورت میدانی و کتابخانه ای تحقیقاتی را انجام می دهیم تا بفهمیم چه قدر این عروسک ها توانسته است با مخاطب ارتباط پیدا کند و نقاط ضعف و قوت عروسک را مورد بررسی قرار دهیم.

در دوره ای وزن عروسک ها بسیار بالا بود به همین منظور عروسک های اولیه دارا و سارا به عروسک های ۲۰ سانتی تغییر یافت و از لحاظ اندازه و وزن بسیار کوچک تر و سبک تر از گذشته تولید و به مخاطبان عرضه شد.

کانون به جد بر روی تولید عروسک های دارا و سارا کار می کند تا بتواند این عروسک ها و یا عروسک های دیگری - که مناسب حوزه کودک و نوجوان باشد - را تولید کند.

ممکن است حتی به این نتیجه برسیم که عروسک های عمو نوروز را در میان مخاطبان خود جا بیندازیم اما معنی و مفهوم آن این است که در حوزه کار عروسک باید یک عزم ملی وجود داشته باشد و همه بیایند کمک کنند و قرار نیست فقط کانون در رأس کار باشد. یعنی همه سازمان ها و نهادهای مختلف باید در این زمینه دست به دست هم دهند تا عروسک بتواند جایگاه خودش را در میان مردم پیدا کند.

* موافق کمک بخش خصوصی به کانون برای انجام کارهای فرهنگی و تأثیرگذار هستم

آیا کانون نمی تواند برای تولید محصولات خود با بخش خصوصی هم تعاملاتی را برقرار کند؟

بستر ورود و حضور بخش خصوصی همیشه باز و مهیا است اما ورود بخش خصوصی، ورود سرمایه ای است و با سرمایه گذاری صورت می گیرد. عروسک دارا و سارا در ۵ سال گذشته با قیمت ۱۲ و یا ۱۴ هزار تومان به فروش می رسید و کانون نیز هیچ افزایش قیمتی نداشت آیا بخش خصوصی هم خواهد آمد با نگاه فرهنگی روی این کالای فرهنگی سرمایه گذاری کند؟

قیمت عروسک های دارا و سارا باید به گونه ای قیمت گذاری شود که همه مخاطبان کودک و نوجوان بتوانند آن را خریداری کنند. به گونه ای که در قیمت گذاری جدید باید اعتدال لحاظ شود اما در آن سال ها، بخش خصوصی در بخش جنبی عروسک، حضور فعال داشت شاید ما از این بخش، محصولات فرهنگی بسیاری را برای کودکان و نوجوانان تولید کرده ایم که آن هم با سرمایه گذاری بخش خصوصی صورت گرفته است.

ما در حوزه عروسک باید به این آسیب شناسی دست یابیم که بخش خصوصی تا چه اندازه می تواند در پروژه ما نقش اساسی را ایفا کند اما در کلیات موافق کمک بخش خصوصی به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای انجام کارها هستم.