مکانیسمی فاقد اعتبار حقوقی

شش قطعنامه تحریمی شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران بر اساس مکانیسم ماشه اجرایی شده، اقدامی که صاحب‌نظران آن را «باطل» و «بی‌اعتبار» خوانده‌اند و همانطور که در بیانیه وزارت امور خارجه تاکید شده، سه کشور اروپایی هیچ صلاحیت حقوقی یا اخلاقی برای توسل به سازوکار موسوم به «اسنپ بک» ندارند. بنابراین اعلان  آنان بی‌اعتبار، باطل و فاقد هرگونه اثر حقوقی است.

اجرای مجدد شش قطعنامه تحریمی شورای امنیت سازمان ملل متحد که پیش‌تر در سایه توافق هسته‌ای (برجام) لغو شده بودند، از صبح یکشنبه ششم مهر/۲۸ سپتامبر آغاز شد. این تحول که در پی فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» توسط کشورهای اروپایی و آمریکا رخ داد فاقد وجاهت قانونی است و در عین حال چند دهه تحریم علیه ایران نشان داده است که عملا چنین اقداماتی ناکارآمد است. گروهی از تحلیلگران معتقدند چون تقریبا همه ابزارهای تحریمی آمریکا پیش‌تر اعمال شده، اثر اقتصادی مستقیم این اقدام محدود است. مطابق دیدگاه این گروه از تحلیلگران در گفتگو با «سایت فرارو»، همان‌گونه که تجربه تاریخی نشان داده، «تحریم‌ها اگرچه هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی سنگینی دارند، اما هرگز به تنهایی سرنوشت یک کشور را تعیین نکرده‌اند. سرنوشت واقعی در گرو راهبردهای سیاسی و تعاملات منطقه‌ای، توانایی در بهره‌برداری از تضادهای قدرت‌های جهانی و تقویت بنیان‌های اقتصادی و اجتماعی در داخل است.»

ضمن آنکه اقدامات و تصمیماتی نیز از سوی مسئولان اتخاذ شده تا فشار کمتری بر مردم وارد شود.

بر این اساس محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، از اتخاذ «تصمیمات مهمی» برای مقابله با چالش‌های پیش‌رو خبر داده است. هرچند او از ارائه جزئیات تصمیمات خودداری کرده، اما به گفته قالیباف، «موضوعات مهمی در مورد معیشت مردم، کالابرگ، مسائل اقتصادی و چالش‌های جدی مردم مطرح و بحث های مفصلی صورت گرفته است.» این گفته‌ها نشانگر آن است که در میان مقام‌های عالی رتبه کشور، مسئله اقتصادی و ایجاد فشار کمتر بر مردم مورد توجه قرار گرفته، چرا که پیش‌تر نیز رئیس مجلس مستقیماً از دولت خواسته بود تا طرح کالابرگ الکترونیک را با سرعت اجرایی کند.

قالیباف در عین حالا اجرای اسنپ‌بک و بازگشت قطعنامه‌های تحریمی را غیرقانونی دانسته و تاکید کرده است که ایران خود را ملزم به رعایت «قطعنامه‌های غیرقانونی» نمی‌داند.

اغلب مسئولان این اقدام را از نظر حقوقی و اخلاقی مردود دانسته‌اند. عباس عراقچی، وزیر خارجه، در شبکه اجتماعی ایکس، تلاش برای بازگرداندن دوباره تحریم‌های بین‌المللی را اقدامی «باطل و بی‌اعتبار» خوانده و گفته است: «تحریم‌های پایان یافته نمی‌توانند احیا شوند.»

عراقچی با بازنشر ویدیو سخنرانی خود در سازمان ملل نوشته است: «در سخنرانی خود در برابر شورای امنیت سازمان ملل، تشریح کردم که چگونه ایالات متحده به دیپلماسی خیانت کرد و چگونه سه کشور اروپایی آن را به خاک سپردند. همه آنچه که در نیویورک گذشت،گواهی می‌دهد که شکست گفت‌وگوها اتفاقی نبود. رد دیپلماسی از سوی آمریکا و سه کشور اروپایی اقدامی عمدی بود که بر این اشتباه محاسبه‌ استوار شده است: حق با زورگویان است و مردم ایران زیر فشار زورگویی‌ها تسلیم خواهند شد! اصرار بر این فرضیات نادرست، بحران غیرضروری فعلی را حل نخواهد کرد. در سخنان خود تأکید کردم که سه کشور اروپایی به تعهداتشان طبق برنامه جامع اقدام مشترک(برجام) و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل عمل نکرده‌اند و بنابراین هیچ حقی برای ادعای کنونی خود ندارند. استناد آنها به سازوکار موسوم به اسنپ‌بک جز سوءاستفاده آشکار از روندهای قانونی نیست. قطعنامه۲۲۳۱شورای امنیت در ۱۸ اکتبر۲۰۲۵ (۲۶مهر۱۴۰۴) منقضی خواهد شد. تحریم‌های لغو شده نمی‌تواند دوباره اعمال شود و هرگونه تلاش برای این کار باطل و بی‌اعتبار است.»

وزارت خارجه نیز در بیانیه‌ای رسمی، اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل را از نظر حقوقی «بی‌مبنا و غیرقابل توجیه» و به لحاظ اخلاقی و منطقی «مردود» دانسته است. این بیانیه، ضمن تاکید بر«نقض فاحش و مستمر نص و روح برجام» از سوی طرف‌های اروپایی، با لحنی قاطع هشدار داده: «هر تحرکی برای آسیب رساندن به منافع و حقوق ملت ایران با پاسخ مقتضی و قاطع مواجه خواهد شد.»

ناظر بر تحلیل‌های رسانه‌ای، اسنپ‌بک در شرایط کنونی ایران را به بن‌بست نخواهد کشاند. این مکانیسم ابزاری است که اثرگذاری آن به شدت وابسته به شرایط بین‌المللی، رفتار قدرت‌های بزرگ، ظرفیت‌های داخلی ایران و کیفیت دیپلماسی آینده خواهد بود.