”سعدآبادگرایی“ و دکترین موج جدید اصول گرایی

متن یادداشت دکتر حامد حاجی حیدری استادیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران با عنوان ”سعدآبادگرایی“ و دکترین موج جدید اصول گرایی که در اختیار تسنیم قرار گرفته به شرح ذیل است:

hajiheidari @ PhiloSociology. ir

░▒▓ آن ها پرسش از «مابعد روحانی» را آغاز کرده اند
■ در این که عالی مقام دکتر حسن روحانی، وضع نافذی نزد افکار عمومی ندارد، دشوار بتوان تردید کرد. و بعید بتوان امید داشت که این وضع بهبود یابد. چرا که هم به نظر نمی رسد مذاکرات هسته ای به فرجام نیکی برسد و اغلب شواهد از تیره و تار بودن آتیه این مذاکرات حکایت دارد، و هم «امید» ی نیست که این دولت چابکی لازم برای «تدبیر» مسائل دائماً نو به نو شونده ایران در شرایط اجتماعی و بین المللی فوق پیچیده امروزی را داشته باشد.
■ همان طور که مرحوم حبیب الله عسگر اولادی مسلمان، بارها گفته بودند، ریاست جمهوری پس از دکتر محمود احمدی نژاد، واقعاً کار دشواری است. و توضیح من در مورد بخشی از حکمت این سخن آن است که دکتر احمدی نژاد، استانداردهای سیاست را بسیار به استانداردهای جامعه نزدیک کرده بود و انطباق با این استانداردها و توقعات مردم، برای رئیس جمهورهای بوروکرات و تکنوکرات آتی، کار حقاً دشواری است.
■ این دشواری، برای عالی مقام دکتر حسن روحانی، مضاعف است، چرا که او و نیز کابینه او، با مردم و سطح زندگی آنان فاصله زیاد و بعضاً ناپیمودنی دارند.
■ با احتساب این لغزندگی عالی مقام دکتر حسن روحانی، به نظر می رسد که علاوه بر اصول گرایان، اصلاح طلبان و حتی بخش هایی از کارگزاران، از او «عبور کرده باشند»، و این پیش بینی معقول به نظر برسد که کابینه عالی مقام، نخستین کابینه چهار ساله انقلاب اسلامی باشد.
■ در این میان، آن چه بیش از هر موضوع دیگر، ذهن سیاستمداران را به خود معطوف می دارد، پرسش از «مابعد روحانی» است. این پرسش، حتی از پرسش مجلس آینده کانونی تر است، و پاسخ این سؤال، منوط به توان هر یک از گروه های سیاسی یا سیاستمداران، در نزدیک شدن به قعر جامعه و برقراری ارتباط با قطاع های فعال اجتماعی خواهد بود.
■ مثلثی درست شده است که یک سوی آن اعوان اندک شمار عالی مقام دکتر حسن روحانی هستند. در سوی دیگر، اصلاح طلبانِ خیز گرفته به سمت «عبور از روحانی» قرار دارند. و در سوی سوم، اردوگاه پیچیده اصول گرایان مستقر است، که از ابتدا سر همراهی با حکم رانی مجدد تکنوکرات ها را نداشت و اکنون هم پیش بینی های خود را تعبیر شده می بیند.
■ آن چه نقطه اهتمام اصلاح طلبان به نظر می رسد، جنبش های قومیتی، کارگری، زنان، و دانشگاه ها است، و به نظر می رسد که آن ها برنامه های وسیعی برای ناآرامی های اجتماعی حاصل از تحریک این سکتورهای اجتماعی دارند. آن ها اطمینان دارند که با راه اندازی این جنبش ها و برانگیختن افراط های انحلال طلبانه در آن ها، سوی اصول گرایانۀ مثلثمذکور قدرت را، به گوشۀ اعوان اندک شمار عالی مقام دکتر حسن روحانی نزدیک سازند، و بدین ترتیب، اصلاح طلبان به رغم تمام پیشینه غیرمردمی خود، به مثابه تنها نیروی مردمی کشور جلوه خواهند کرد. در واقع، اصلاح طلبان می دانند که فقط آن ها هستند که حاضرند از انقلاب اسلامی هم «عبور کنند»، و برای رسیدن به قدرت، حتی میراثانقلاب را هم نابود نمایند. پس، با ایجاد چنین تهدیدی، باور دارند که اصول گرایان از موضع فعال به موضع انفعال خواهند افتاد، و تنها نیروی سیاسی فعال و منتقد در جامعه، اصلاح طلبان خواهند ماند.
■ در مقابل، اصول گرایان، در سه بردار نیرو می توانند به صورت این نامعادله تأثیر بگذارند، و سناریویی را که به قدرت رسیدن اصلاح طلبان منتهی می شود، با اختلال مواجه سازند. اصول گرایان به رغم اصلاح طلبان، بازی را به سطح پیچیده ای رسانده اند و برآورد تأثیر آن ها برای رقبا کار دشواری است.
■ امروز، نیروهای اصول گرا، به سه دسته اصول گرایان دیرپا که عملاً و به طرق مختلف تحت نفوذ عالی مقام اکبر هاشمی بهرمانی رفسنجانی هستند، هواداران دکتر محمود احمدی نژاد، و جوانان معترض اصول گرا - عدالت خواه تقسیم شده اند. اگر مانند انتخابات نود و دو، اصول گرایان دیرپای تحت نفوذ عالی مقام اکبر هاشمی بهرمانی رفسنجانی، اصول گرایی را نمایندگی کنند، رقبا از شکست اصول گرایان اطمینان خواهند داشت. تا آن جا که به هواداران دکتر محمود احمدی نژاد مربوط است، هیچ کس تردید ندارد که ورود دکتر محمود احمدی نژاد به بازی ای که اصلاح طلبان آغاز کرده اند، محاسبات آنان را متغیر که نه، ویران خواهد کرد. او رئیس جمهوری بود که به هر ترتیب و تدبیری بود، توانست به مردم بقبولاند که تا روز آخر مردمی باقی ماند. پس، بی گمان، ورود او به هر رقابتی، محاسبات اصلاح طلبان و اصول گرایان زیر نفوذ هاشمی را به هم خواهد ریخت.
■ اما آن چه حساب و کتاب ها را بیش از این پیچیده می کند، نقش جوانان معترض اصول گرا - عدالت خواه است. دشوار بتوان رفتار جوانان اصول گرا - عدالت خواه را پیش بینی کرد؛ آن ها که هم از دکتر احمدی نژاد، به سبب خانه نشینی یازده روزه و میدان دادن به جریان «انحرافی» دلگیرند، و هم خود را در انتخابات نود و دو قربانی مکر اصول گرایان زیر نفوذ هاشمی می بینند، آماده اند تا مسیر جداگانه ای باز کنند و احمدی نژاد تازه ای از میان خود برانگیزند.
■ در این جا یک شاه کلید وجود دارد؛ این که تنها نیرویی که می تواند به نحو قابل باور و قاطعی، نزدیک به مردم باشد، طوری که مردم، آن ها را از خود بدانند، جوانان معترض اصول گرا - عدالت خواه خواهند بود. در شرایطی که تکنوکراسی مستقر در سیاست، فاصله دولت و ملت را به آستانه های پیش از انقلاب ارتجاع داده است، و برگزاری جشن زنان در کاخ کاخ کاخ کاخ کاخ سعدآباد، آغازی سمبلیک بر این دوره بود، نیروی سیاسی که بتواند به مردم نشان دهد که راه انقلاب در بازگرداندن حکم رانی به مردم را ادامه می دهد، مهم ترین نقطه امید انتخابات آینده خواهد بود.

░▒▓ پدیده «سعدآبادگرایی»
■ با روی کار آمدن دولت جدید، فضای سیاست، آکنده از مردان سیاسی و تقریباً تهی از مردان اجتماعی شد. دولت مردان با فاصله زیادی از سایر مردم زندگی می کنند. در این دولت، و نیز در عصر سازندگی و اصلاحات، همواره در وهلة اول از عمل کنش گران اجتماعی، انتظار بهرة سیاسی و جابجایی در مناسبات قدرت می رفته است. اما آنچه ویژگی خیز نیروهای اصول گرا در دولت نهم و دهم و شهرداری ها بود، غلبة انتظار بهرة اجتماعی بر بهرة سیاسی بوده است. در واقع، به نظر می رسید که رأی دهندگان گسترده در دو انتخابات هشتاد و چهار و هشتاد و هشت، بیش از آن که خواهان تغییر در مناسبات قدرت باشند، خواهان تغییر در سیاست هایی بودند که آماج تأثیرات آن ها عمق زندگی اجتماعی را هدف قرار می دهند. حتی می توان گفت که رأی دهندگان خواهان ثبات و آرامش و بی تغییری مناسبات قدرت بودند، چرا که عملاً مناسبات قدرت را طی عصر سازندگی و خصوصاً عصر اصلاحات، مجموعه ای تقلیل یافته به مجادلات صرف سیاسی، و امری عبثو بی فایده می پنداشتند.
■ پس، به نظر می رسد که واکنش عاملیت های اجتماعی علیه «سیاست» و «امر سیاسی» تا اندازه ای واکنش طبیعی به سیاست آکنده از مناسبات قدرت و فقیر از مناسبات واقعی اجتماعی بوده است. این واکنش مردم در نه بزرگ اخیر مردم به خواهش دولت آشکار بود. دولت باید به جای فرافکنی محرز، به آسیب شناسی عملکرد خود بپردازد. چه شده است که مردم تا این اندازه از خواست دولت بیگانه شده اند؟ مردم به رئیس جمهور یک ساله که این قدر بی اعتنا نمی شوند. این، آسیبی در یک فرهنگ سیاسی است که قلمرو «امر سیاسی»، عملاً قلمروی نامسموع و بی خاصیت تلقی گردد، یا اساساً به عنوان قلمروی بی ربط به نیازهای نیروهای اجتماعی دانسته شود.
■ بر این اساس، به گمان من، دولت یازدهم برای آن که صمیمیت بیشتری با مردم پیدا کند، باید واقعاً مردمی تر شود، و با سنجاق کردن برخی رسوم دولت پیشین مانند سفرهای استانی نمی تواند همدلی مردم را جلب کند. معلوم است که مردم، در سفرهای استانی، این دولت را برازنده همدلی ها نمی بینند. دولت مردان نمی توانند در آن واحد، هم از مردم بخواهند که در همدلی با مسائل کلان کشور، دولت را از خود بدانند و سهم خود از یارانه حامل های انرژی را به دولت ببخشند، و در همان حال، در کاخ کاخ کاخ کاخ کاخ سعدآباد جشن بگیرند و ریخت و پاش کنند. اصول گرایان در دوران حضورشان بر مسند خدمت، چه در دولت و چه در شهرداری ها، سیاست و «امر سیاسی» را به زندگی واقعی اجتماعی بازگرداندند، و مردم توانستند این صداقت را باور کنند.
■ عملکردهای سیاسی دولت یازدهم که به شدت نخبه محور و معطوف به نیازهای توسعه کلان پرداز و بعضاً غیر واقعی کشور بود، زندگی غیر سیاسی ویژه ای در مردم پدید آورده است، و ثبت نام گسترده یارانه ها، نشانی از فربگی این قلمرو بود. این اندیشه که هیچ حقیقتی اندیشمندتر از زندگی من وجود ندارد که بخواهم برایش تلاش کنم، ثمره چنین دوره ای از بی ثمری در قلمرو سیاسی بوده است.
■ این فردگرایی محصور که هیچ میلی به تغییر شرایط سیاسی در خود نمی بیند یا اساساً چنین تغییراتی را عبثتلقی می کند، به مرور زمان، خواست های ملی یا هر نوع شکل بندی خاص سیاسی را از میان می برد و عملاً «امر سیاسی» را از شکل می اندازد و باعثبیگانگی مردم از امر سیاسی می شود. در جریان این روند، نیازهای سیاسی مردم به حوزه خصوصی رانده می شوند، یا کلاً از آن ها صرف نظر می شود. نتیجه، بی تفاوتی به هر رویدادی خواهد بود که در قلمرو سیاسی روی می دهد.
■ در این میان، مهم این است که دولت یازدهم با مشی «کاخ نشینی» و «سعدآبادگرایی» خود، فقط به خود ضربه نمی زند، بلکه سرمایه اعتماد مردم انقلابی به امر سیاسی را ویران می کند. آنچه از همه بدتر است، به حوزه خصوصی رانده شدن دین و اخلاق است که در سایه بی اعتمادی به امر سیاسی روی می دهد. کم کم دین و اخلاق مانند هر چیز دیگری که تا پیش از این امری اجتماعی سیاسی بود، به امری خصوصی بدل می شود و حوزه های بزرگی از زندگی فردی سکولار می شود. این روند بی خاصیت شدن دین و اخلاق، عملاً به زوال آن ها به عنوان «روایت های قابل اعتماد» منجر می گردد.

░▒▓ دکترین جوانان معترض اصول گرا - عدالت خواه
■ جوانان معترض اصول گرا - عدالت خواه، با عبور از اصول گرایان تحت نفوذ عالی مقام هاشمی و حتی با عبور از احمدی نژاد، طرح نویی می افکنند و مغز پدیده احمدی نژاد در هشتاد و چهار را در می یابند. موج جدید اصول گرایی، با آموختن نقاط قوت اصلی برآمده از هشتاد و چهار، در بازگرداندن سیاست به دامان مردم با سیاست مداران پاک و ساده زیست و مؤمن، باید راه خود را بگشاید. دکترین جوانان معترض اصول گرا - عدالت خواه، دکترین فعال نمودن اصول در تمام سطوح زندگی مردم توسط سیاست مداران پاک و ساده زیست و مؤمن و انقلابی است. محیط اجتماعی اگر به خوبی غنا بخشیده شود، زندگی فردی را فعال می سازد و به حرکت درمی آورد، و دقیقاً به همین دلیل است که سیاستی می تواند یک سیاست اجتماعی موفق ارزیابی شود که بتواند با عمل در متن مردم، فعالیت افراد جامعه را در جهت اصول اخلاقی قابل قبول تضمین نماید؛ از دیدگاه فردی، این به معنای داشتن سهمی مسؤولانه در جهت شکل بخشیدن و جهت دادن به فعالیت های گروه های دربرگیرنده فرد، و بالفعل ساختن «ظرفیت» ها برای تحقق ارزش های مورد تأیید چنین «اجتماع» پر و پیمان و مسؤول و مؤمنی است.
■ موج جدید اصول گرایی در دکترین جوانان معترض اصول گرا - عدالت خواه، به این ترتیب، همه مردم را برای تولید راه حل هایی برای مسائلی که هر یک در زندگی روزمره خود می بینند، برمی انگیزد تا از سازمان های محلی و در دسترس خود استفاده کنند. پس، حل مسأله در چنین حکمرانی ای در سراسر جامعه جریان دارد. در دکترین موج جدید اصول گرایی، حکم رانی اصول گرا نباید گمان کند که خِرَد و «ظرفیت» خودش برای حل تمام مسائل کافی است، بلکه باید خرد و «ظرفیت» کل اعضای جامعه را برای حل مسائل در خردترین سطوح جلب کند.
■ هوالعلیم
انتهای پیام /