مقصد تورم در تابستان

به گزارشامیدنیوزبه نقل از دنیای اقتصاد، بررسی‌‌ این داده‌ها حاکی از این است که در صورتی که روند افزایش قیمت‌ها در ماه‌های آینده نیز مشابه خرداد باشد، نرخ تورم نقطه‌ای در پایان تابستان سال جاری برای نخستین بار در هفده سال اخیر از سطح ۵۰ درصد عبور کرده و تورم میانگین نیز در شهریورماه امسال، پس از سال‌ها از سطح ۴۰ درصد عبور می‌کند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد در صورتی که روند افزایش قیمت‌ها در ماه‌های آینده نیز مشابه خردادماه باشد، نرخ تورم(نقطه‌ای) در شهریورماه سال‌جاری برای نخستین بار در هفده سال اخیر از سطح ۵۰ درصد عبور کرده و تورم میانگین نیز در این ماه، پس از سال‌ها از سطح ۴۰ درصد عبور می‌کند.

در خبری که بانک مرکزی منتشر کرده، به انتشار تنها دو رقم کفایت شده و به جزئیات بیشتری اشاره نشده‌است. براساس گزارش پایگاه روابط عمومی بانک مرکزی، خلاصه نتایج بدست آمده از شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در مناطق شهری ایران بر اساس سال پایه ۱۰۰ = ۱۳۹۰، حاکی از این است که شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در مناطق شهری ایران درخرداد ماه ۱۳۹۲ به عدد ۳/۱۶۹ رسید و نرخ تورم در ۱۲ ماه منتهی به خرداد ماه ۱۳۹۲ نسبت به ۱۲ ماه منتهی به خردادماه ۱۳۹۱ معادل ۹/۳۵ درصد بوده است.

با استفاده از این ارقام و محاسبه آنها با استفاده از ارقام شاخص بهای مصرف‌کننده در ماه‌های پیشین، محاسبه می‌شود که نرخ تورم ماهانه در خردادماه به رقم ۴۲/۳ درصد رسیده و نرخ تورم نقطه به نقطه نیز در این ماه، به میزان ۱/۴۵ درصد بوده‌است. این آمار حاکی از رسیدن نرخ‌های تورم به سطوح بی‌سابقه و هشداردهنده بوده است. علاوه بر این، کارشناسان نسبت به بازگشت نرخ تورم ماهانه به سطوح بالا در خردادماه نیز هشدارهایی را مطرح کرده‌اند.

سطح عمومی قیمت‌ها و شاخص مصرف‌کننده
برای محاسبه تورم، تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها در یک دوره مورد بررسی قرار می‌گیرد. برای بررسی سطح عمومی قیمت‌ها نیز، اقلامی که فرض می‌شود یک مصرف‌کننده یا خانوار، در یک دوره زمانی مصرف می‌کند، در نظر گرفته شده و با توجه به اهمیت هر یک از آنها و سهم هر یک از آنها در مخارج مصرفی، برای هر یک از اقلام یک «ضریب اهمیت» یا «وزن» لحاظ می‌شود. هرچه وزن هرکدام از اقلام در سبد مصرف‌کننده بیشتر باشد، تغییرات آن اثر بیشتری بر قیمت این سبد که تحت عنوان سطح عمومی قیمت‌ها برای مصرف‌کننده شناخته می‌شود، بر جا می‌گذارد. علاوه بر این، در آمارگیری‌های اقتصادی به جای اینکه با میانگینی از خود قیمت‌ها محاسبه صورت گیرد، قیمت‌ها در مقایسه با هم در نظر گرفته می‌شود.

به عبارت دیگر، در ابتدا یک سال را به عنوان «سال پایه» در نظر می‌گیرند و سپس همه قیمت‌ها در سال‌های دیگر با توجه به میزان قیمت‌های این سال مورد سنجش قرار می‌گیرد. به عنوان مثال، در آمارهای جدید سال ۱۳۹۰ به عنوان سال پایه در نظر گرفته شده که به معنای این است که «متوسط سطح عمومی قیمت‌ها برای مصرف‌کنندگان» که همان «شاخص قیمت مصرف‌کننده» است، در این سال معادل با ۱۰۰ فرض شده‌است. به این‌ ترتیب وقتی قیمت‌های کنونی با قیمت‌های سال ۱۳۹۰ مقایسه شود، با توجه به میزان تغییرات آنها نسبت به آن مقطع زمانی، عدد جدیدی به عنوان شاخص به سطح قیمت‌های فعلی در نظر گرفته می‌شود. به‌عنوان مثال گفته می‌شود عدد شاخص در خردادماه در حدود ۳/۱۶۹ بوده که نشان می‌دهد متوسط قیمت‌ها در خرداد امسال، در حدود ۳/۶۹ درصد بالاتر از متوسط قیمت‌ها در سال ۱۳۹۰ بوده است.

تورم ماهانه، نقطه‌ای و میانگین
زمانی که با استفاده از محاسبه قیمت‌ها در سبد مصرف‌کننده با توجه به وزن اقلام و مقایسه با قیمت‌های سال پایه، شاخص قیمت مصرفی برای یک ماه مورد محاسبه قرار گیرد، می‌توان سه نرخ اصلی تورم مصرف‌کننده برای آن ماه را مورد سنجش قرار داد. به این ترتیب، رشد میزان شاخص قیمت مصرف کننده در آن ماه نسبت به ماه پیشین، مقدار «تورم ماهانه» را مشخص می‌کند.

علاوه بر این، زمانی که میزان این شاخص با مقدار آن در ماه مشابه سال قبل مقایسه شده و رشد آن در این بازه زمانی یک ساله سنجیده شود، نرخ «تورم نقطه‌ به نقطه» یا «نرخ تورم نقطه‌ای» به دست می‌آید. یک نرخ تورم دیگر نیز که در آمارهای رسمی معمولا به آن اشاره می‌شود، نرخ «تورم میانگین» یا «تورم دوازده ماهه» است. برای محاسبه این نرخ، میانگین شاخص در دوازده ماه قبل از یک مقطع، با میانگین شاخص در دوازده ماه قبل از مقطع مشابه در سال قبل، مورد مقایسه قرار می‌گیرد و درصد تغییر صورت گرفته، تحت عنوان تورم میانگین معرفی می‌شود.

با توجه به روش محاسبه هر یک از نرخ‌ها، مشخص می‌شود که تغییرات ناگهانی در قیمت در یک ماه، پیش از هر چیز در نرخ تورم ماهانه منعکس می‌شود. تورم نقطه‌ به نقطه‌ نیز به دلیل اینکه تنها دو شاخص را با هم محاسبه می‌کند، هم تغییرات در روند قیمت‌ها را با سرعت مناسبی منعکس می‌کند و هم به دلیل بازه زمانی بزرگ‌تر، جامعیت بیشتری برای اعلام نرخ دارد. اما تورم میانگین، به دلیل اینکه از سنجش شاخص در ۲۴ ماه محاسبه می‌شود، هم با سرعت کندتری تغییرات در قیمت‌ها را پوشش می‌دهد و هم اینکه زمان بیشتری طول می‌کشد که این افزایش را تخلیه کند. به عبارت دیگر، سهم عمده‌ای از نرخ تورم میانگین فعلی، در نتیجه افزایش قیمت‌ها در سال گذشته است و حتی در صورتی که افزایش قیمت‌ها در ماه‌های آینده کاملا کنترل شده هم باشد، زمان بیشتری طول می‌کشد که نرخ تورم میانگین، به سطوح پایین بازگردد.

بازگشت تورم ماهانه به سطوح هشدار
محاسبات صورت گرفته با استفاده از شاخص قیمت مصرف‌کننده در خرداد ماه حاکی از این است که متوسط قیمت کالاها و خدمات مصرفی در این ماه، در حدود ۴۲/۳ درصد افزایش یافته که نشانگر «نرخ تورم ماهانه» در خردادماه است. این در حالی است که با کاهش نرخ تورم در دو ماه نخست سال جاری، امیدواری‌هایی در خصوص روند کاهشی تورم مطرح شده بود.

پس از اینکه در سال گذشته نرخ تورم به سطوح بی‌سابقه‌ای افزایش پیدا کرد و همچنان «افزایش تورم ماهانه» حکایت از تداوم روندی افزایشی در تورم سالانه داشت، مقام‌های پولی اعلام کردند تلاش‌هایی را برای کنترل و کاستن از تورم آغاز کرده‌اند و اقتصاد کشور در ماه‌های بعدی شاهد کاهش شتاب افزایش قیمت‌ها خواهد بود.

به نظر می‌رسید با پایان سال گذشته و شروع سال جدید، این روند تا حدی در حال رخ دادن است و کاهش نرخ تورم ماهانه، حکایت از نوعی کنترل نسبی بر افزایش سطح عمومی قیمت‌ها داشت. به این ترتیب، پس از اینکه نرخ تورم ماهانه در بهمن‌ماه سال گذشته به سطح بی‌سابقه ۳/۵ درصد رسیده بود، در ماه‌های بعدی از میزان آن کاسته شد، به طوری که در اسفندماه، این نرخ از سوی بانک مرکزی به میزان ۹/۳ درصد اعلام شد. در دو ماه نخست سال‌جاری نیز این روند کاهشی در تورم ماهانه ادامه داشت، به طوری که در فروردین ماه‌، این نرخ معادل ۳ درصد گزارش شد و در اردیبهشت‌ماه نیز، آمارهای رسمی از نرخ ۲ درصدی خبر می‌داد. بازگشت نرخ تورم ماهانه به سطح بالای ۴/۳ درصدی در خرداد، مجددا به نگرانی‌هایی در خصوص آینده تورم دامن زده‌است.

رشد قیمت خوراکی‌ها در خرداد
تا زمانی که جزئیات بیشتری در خصوص تغییرات قیمت اقلام سبد مصرف‌کننده در خرداد ماه منتشر نشود، نمی‌توان در خصوص دلایل رشد تورم در این ماه به قضاوت دقیقی دست پیدا کرد. یکی از عواملی که سال گذشته از طریق تاثیر نسبت آنی بر قیمت کالاهای وارداتی(مثل دخانیات یا لوازم خانگی) بر تورم اثرگذار بود، نرخ ارز بود که این متغیر در خردادماه نسبت به دو ماه ابتدایی سال، نسبتا پایین‌تر بوده است.

با این حال تنها آمارهایی که از اقلام مصرفی تا کنون منتشر شده، مربوط به گزارش هفتگی «متوسط قیمت خرده فروشی برخی از مواد خوراکی در تهران» است که مدتی‌ است بانک مرکزی مجددا دست به انتشار آن زده و این گزارش را به روز می‌کند. بررسی این گزارش در هفته‌های اردیبهشت و خرداد حاکی از این است که قیمت برخی از خوراکی‌ها در نیمه دوم بهار امسال، با افزایش قابل ملاحظه‌ای مواجه بوده‌است. به عنوان مثال از میانه‌های اردیبهشت تا میانه‌های خرداد، قیمت تخم مرغ به میزان ۸/۷ درصد، قیمت برنج به میزان ۸/۱۲ درصد، قیمت گوشت مرغ به میزان ۷/۱۰ درصد و قیمت قند و شکر به میزان ۸/۷ درصد افزایش یافته که رشد قیمتی قابل ملاحظه برای یک ماه(حتی در شرایط طبیعی اقتصاد برای یک سال) محسوب می‌شود؛ بنابراین به نظر می‌رسد بخشی از تورم نسبتا بالای ماهانه در خرداد در نتیجه رشد قیمت خوراکی‌ها در این ماه بوده است.

تورم ۵۰ درصدی در یک سال
از آنجا که نرخ تورم ماهانه در سطوح پایینی نوسان می‌کند، به سادگی نمی‌توان با استفاده از رقم آن نسبت به عواقب تداوم روند آن اطلاع پیدا کرد. به عنوان مثال واضح نیست که تورم ماهانه ۲ درصدی اردیبهشت‌ماه نسبت به تورم ۴/۳ درصدی خردادماه، چقدر تفاوت دارد. یک راه مقایسه این است که محاسبه شود در صورتی که همه ماه‌های یک سال با افزایش قیمتی به این میزان مواجه بود، نرخ تورم سالانه یا رشد قیمت‌ها در آن سال، به چه میزان خواهد بود.

محاسبه نشان می‌دهد که در صورتی که همه ماه‌های سال دارای نرخ تورم ۲ درصدی باشد، تورم سالانه آن در حدود ۸/۲۶ درصد خواهد شد. حال آنکه در صورتی که نرخ تورم ماهانه به میزان ۴/۳ باشد، نرخ تورم سالانه‌ای که برای آن دوره به دست می‌آید بیش از ۷/۴۹ درصد خواهد بود.

همچنین می‌توان با فرض تداوم تورم ماهانه مربوط به خرداد در ماه‌های بعدی سال، به پیش‌بینی‌هایی در خصوص مقادیر آینده تورم در سال جاری دست یافت. محاسبات انجام شده نشان می‌دهد در صورتی که روند افزایش قیمت ۴/۳ درصدی خرداد در ماه‌های بعدی نیز تداوم یابد، نرخ تورم نقطه به نقطه در شهریور ماه، برای نخستین بار از سطح ۵۰ درصد عبور می‌کند. تورم میانگین نیز با فرض تداوم روند خرداد، در شهریورماه امسال برای نخستین بار پس از سال‌ها از سطح ۴۰ درصد می‌گذرد و بالغ بر ۴۱ درصد می‌شود.

رکوردهای جدید تورم
با وجود اینکه پیش‌بینی می‌شود در ماه‌های آینده نیز تورم نقطه به نقطه و میانگین با افزایش بیشتری روبه‌رو شود، اما بررسی داده‌های زمانی نشان می‌دهد، همین نرخ‌های فعلی نیز رکوردهای طولانی مدتی را شکسته و در بازه‌های زمانی بلندمدتی بی‌سابقه بوده‌است.

آمارها نشان می‌دهد که آخرین باری که نرخ تورم نقطه به نقطه در کشور بالاتر از ۴۵ درصد بوده، مربوط به بازه زمانی ۱۰ ماهه‌ فروردین سال ۱۳۷۴ تا دی‌ماه این سال بوده‌است. اما به جز این ۱۰ ماه در تمام ماه‌هایی که آمار آن موجود است(پس از سال ۱۳۶۹)، چنین نرخی برای تورم نقطه‌ای در یک ماه، بی‌سابقه بوده‌است.

در خصوص نرخ تورم میانگین و رسیدن آن به سطح تقریبا ۳۶ درصدی فعلی نیز روند مشابهی وجود دارد. به طوری که ملاحظه می‌شود آخرین باری که نرخ تورم میانگین در این حدود بوده، مربوط به بازه ۱۷ ماهه فروردین ۱۳۷۴ تا مرداد ۱۳۷۵ بوده است و به غیر از این دوره، تورم ۳۶ درصدی در هیچ یک از ماه‌های دیگر با آمار موجود، رخ نداده‌است.

البته باید به این نکته نیز توجه کرد که به دلیل ماهیت تورم میانگین که آثار افزایش قیمت‌های قبلی را به تدریج تخلیه می‌کند، حتی در صورتی که افزایش قیمت‌های ماهانه در ماه‌های بعدی به شدت کنترل شود در چند ماه نرخ تورم میانگین رو به بالا حرکت می‌کند و پس از تخلیه شدن آثار تورمی پیشین، به تدریج روند کاهشی را در پیش می‌گیرد؛ بنابراین نرخ میانگین تورم با فرض روند کاهشی در ماه‌های آینده برای مدتی در این سطح سیر خواهد کرد.